Thái Hậu Từ Hi (1835-1908)
Phạm Văn Tuấn
Thái Hậu Từ Hi (Empress Dowager Cixi) là nhân vật nhiều quyền lực, được nhiều
người coi như đã là nhà cai trị của Triều Đình Mãn Thanh (the Manchu Qing
Dynasty) trong 48 năm, từ khi Vua Hàm Phong (Xianfeng) băng hà vào năm 1861
tới khi bà Từ Hi này qua đời vào năm 1908. Trong lịch sử của nước Trung Hoa,
có hai phụ nữ đã điều khiển quốc gia này, là Hoàng Hậu Võ Tắc Thiên (Wu
Zetian) và Thái Hậu Từ Hi.
1/ Thuở trẻ của Bà Từ Hi.
Người ta không biết rõ nguồn gốc chính thức của Thái Hậu Từ Hi, nhưng nhiều sử
gia cho rằng bà là con gái của một nhân viên cấp bậc thấp người Mãn Châu tên
là Huệ Thành (Huizheng) thuộc bộ lạc Diệp Hách Na Lạp Thị (Yenonala). Huệ
Thành là một nhân viên phục vụ trong tỉnh Sơn Tây (Shanxi) rồi về sau làm quan
trong tỉnh An Huy (Anhui).
Từ Hi sinh ngày 29/11/1835, theo truyện
kể, lúc nhỏ tuổi được gọi là Ngọc Lan (Yu Lan), tới khi đi học dùng tên là
Hưng Trinh (Xingzhen). Từ Hi đã trải qua các năm thiếu thời trong tỉnh An Huy
trước khi theo gia đình dọn về kinh đô Bắc Kinh khi được 15 tuổi. Có sử gia
cho rằng người cha của Từ Hi đã bị cách chức hoặc bị chém đầu vào năm 1853 vì
đã không chống nổi quân Thái Bình Thiên Quốc.
Vào tháng 9 năm 1851, Từ Hi cùng với 60
cô gái Mãn Châu tham dự vào một cuộc tuyển lựa các cung nữ dành cho Vua Hàm
Phong. Cùng với vài thiếu nữ khác, Từ Hi được chọn làm “Tú Nữ” (xiu nu = người
đàn bà đẹp) cho Nhà Vua rồi sau đó, được thăng chức lên làm “Quý Nhân”
(qweiren) hay người vợ thứ năm.
Vào năm 1855, Từ Hi mang thai rồi sinh ra Đồng Trị (Tongzhi) vào ngày
27/4/1856, đây là Thái Tử duy nhất của Vua Hàm Phong, vì vậy bà Từ Hi được
thăng chức lên làm “Quý Phi” hay Hoàng Hậu hạng 4. Khi Thái Tử Đồng Trị được
một tuổi, bà Từ Hi lại được thăng tiến làm Hoàng Hậu thứ hai, đứng dưới bà
Hoàng Hậu Từ An (Xi An).
2/ Vua Hàm Phong qua đời.
Vào tháng 9 năm 1860, liên quân Anh-Pháp đã đánh phá thành phố Bắc Kinh rồi
qua tháng sau, đã đốt cháy toàn thể Cung Điện Mùa Hè. Cuộc tấn công này được
đặt dưới quyền chỉ huy của Lord Elgin để trả thù cho sự việc quân đội Trung
Hoa đã bắt giữ vào ngày 18/9 phái đoàn ngoại giao Anh do Harry Parkes cầm đầu,
cũng như họ đã tra tấn và giết chết một số con tin người ngoại quốc.
|
| Vua Hàm Phong |
Trước khi chết, Nhà Vua đã gọi 8 vị đại thần tin cẩn nhất, đứng đầu là Đại
Thần Túc Thuận, rồi tới Di Thân Vương Tái Viên, Trịnh Thân Vương Đoan Hoa và 5
vị khác, căn dặn họ phải giúp đỡ vị Hoàng Đế tương lai, khi đó mới 5 tuổi và
là con trai của Thái Hậu Từ Hi.
Trên giường nằm trước khi băng hà, Vua
Hàm Phong cũng gọi Chánh Cung Hoàng Hậu Từ An và Thái Hậu Từ Hi tới, cho mỗi
người một cái triện (con dấu) và căn dặn hai bà hoàng hậu này phải cộng tác
với nhau trong tình giao hảo, giúp đỡ nhà vua còn non trẻ cho tới khi trưởng
thành. Vào lúc này, bà Hoàng Hậu Từ An đã 25 tuổi, được gọi là Đông Cung Hoàng
Hậu và Thái Hậu Từ Hi 27 tuổi, tức là Tây Cung Hoàng Hậu.
3/ Cuộc đảo chính cung đình năm Tân Dậu (1861).
|
| Thái Hậu Từ An |
Bà Từ An là vợ chính của Vua Hàm Phong
nhưng không có con, theo phong tục Trung Hoa, Vua Đồng Trị vẫn phải đối đãi
với bà như mẹ đẻ. Hơn nữa, vị thái tử này lại quý bà Từ An hơn mẹ đẻ là bà Từ
Hi, vì vậy bà Từ Hi đã ghét cả Vua Đồng Trị lẫn bà Từ An.
Sau khi Vua Hàm Phong băng hà, đã có sự
căng thẳng giữa 8 vị đại thần, đứng đầu là Túc Thuận, với bà Thái Hậu Từ Hi.
Các quan đại thần không muốn bà Từ Hi can thiệp vào các vấn đề chính trị và sự
xung đột đã khiến cho bà Thái Hậu Từ An bất bình, không muốn tham gia vào các
buổi họp bàn của triều đình, để mặc cho các quan đại thần đối đầu với bà Từ
Hi.
Một cách kín đáo, bà Từ Hi tìm kiếm sự
ủng hộ của một số vị quan chức lớn, một số tướng lãnh, là những người không ưa
hay không biết nhiều về 8 vị đại thần kể trên. Trong số này có Cung Vương
(Prince Gong) là người có nhiều tham vọng và đã bị loại ra khỏi các quyền lực
và Xuân Vương (Prince Chun). Cung Vương và Xuân Vương là hai người con thứ 6
và thứ 7 của Vua Đạo Quang (Daoquang Emperor).
Khi bà Từ Hi liên kết với các vị vương
thân kể trên, đã có một chiếu chỉ cho phép hai bà Thái Hậu
“nghe công việc chính trị sau bức màn” (listen to politics behind the
Curtains)
đồng thời cũng cho phép Cung Vương là người phụ tá chính của nhà vua.
Sau khi Liên Quân ngoại quốc đã rút ra
khỏi thành phố Bắc Kinh, đám táng của Vua Hàm Phong cũng trở về kinh đô này.
Vào thời gian này, Thái Hậu Từ Hi đã liên kết được với Cung Vương và Xuân
Vương để củng cố quyền lực, bà cùng với Thái Tử trở về kinh đô trước, với các
quan đại thần Tái Viên và Đoan Hoa, để lại quan đại thần Túc Thuận đi theo
quan tài của nhà vua. Sự việc này đã gây chia rẽ giữa 8 vị đại thần rồi sau
đó, các vị này còn bị bãi chức vì bất lực, không đủ khả năng thương thuyết với
các kẻ man di người châu Âu, nên đã khiến cho Vua Hàm Phong phải bỏ chạy qua
miền Nhiệt Hà (Rehe). Thái Hậu Từ Hi cùng với Cung Vương còn làm ra một tài
liệu gọi là
“Tám Trọng Tội của các vị Quan Nhiếp Chính” (the Eight Guilts of Regent
Ministers)
trong đó bao gồm tội sửa chữa các lời di chúc của nhà vua, khiến cho nhà vua
qua đời và chiếm đoạt quyền hành của hai bà Thái Hậu.
Để chứng tỏ quyền lực và lòng khoan
hồng, bà Từ Hi chỉ ra lệnh hành quyết 3 trong số 8 vị đại thần. Khi đó Cung
Vương đã đề nghị Túc Thuận cùng các vị quan khác phải chịu cảnh hành hình đau
đớn nhất là “tùng xẻo” (slow slicing), nhưng bà Từ Hi, để tỏ lòng nhân
từ, đã từ chối cách trừng trị kể trên và quyết định rằng vị quan Túc Thuận chỉ
bị chặt đầu, còn hai vị kia là Tái Viên và Đoan Hoa được trao cho các dải lụa
trắng để tự thắt cổ. Ngoài ra, bà Từ Hi cũng từ chối không cho giết hết các
gia đình của các vị đại thần này, theo như tục lệ Trung Hoa cổ xưa.
Từ trước tới nay, truyền thống của
triều đình Mãn Thanh đã không cho phép đàn bà và các hoàng thân được xen lấn
vào các công việc chính trị của quốc gia, nhưng kể từ nay, bà Thái Hậu Từ Hi
đã vi phạm các truyền thống cũ và trở nên Bà Nữ Hoàng đầu tiên của triều đình
Nhà Thanh.
Biến cố kể trên được Lịch Sử Trung Hoa
gọi là cuộc Đảo Chính Cung Đình Năm Tân Dậu (1861) (the Xinyou Palace Coup).
4/ Thái Hậu Từ Hi cai trị quốc gia sau tấm màn che.
Vào tháng 11 năm 1861, vài ngày sau cuộc đảo chính kể trên, bà Từ Hi đã ban
thưởng cho Cung Vương vì sự trợ giúp của ông này. Cung Vương được phong chức
là người đứng đầu
Văn Phòng Tổng Vụ và Văn Phòng Nội Vụ (the General Affairs Office and the
Internal Affairs Office), và con gái của Cung Vương được phong tước là Công Chúa, một danh dự chỉ
dành cho người con gái đầu tiên của nhà vua. Với danh nghĩa nhà vua, Thái Hậu
Từ Hi đã ban ra hai chiếu chỉ, lệnh thứ nhất xác nhận hai bà Thái Hậu là các
người có quyền quyết định duy nhất về các chính sách của quốc gia mà không ai
có quyền can thiệp vào, lệnh thứ hai đổi danh hiệu của triều đại vua mới thành
“Đồng Trị” (Tongzhi).
Vào giai đoạn này, ảnh hưởng của cuộc
Chiến Tranh Nha Phiến lần thứ hai (the Second Opium War) vẫn còn trên
đất nước Trung Hoa và loạn Thái Bình Thiên Quốc đang lan tràn tại miền nam,
trong khi đó các chính quyền trung ương và địa phương đang bị nạn tham nhũng
hoành hành.
Năm 1861 cũng là năm có kỳ thi toàn
quốc và các quan chức địa phương phải trình lên triều đình các báo cáo chính
trị trong 3 năm vừa qua. Thái Hậu Từ Hi bèn quyết định rằng các quan chức cao
cấp, từ cấp tỉnh trở lên, phải trình bày trực tiếp các vấn đề khó khăn với bà.
Thái Hậu cũng trực tiếp điều khiển Bộ Nội Vụ và ra lệnh hành hình hai nhân vật
để làm gương và chứng tỏ quyền uy: một người tên là Thanh Anh (Qingying) đã
phạm tội hối lộ để không bị giáng chức, người kia là Hà Quế Thanh (He
Guiqing), phó vương của hai miền Lưỡng Giang (Liangjiang = Giang Nam và Giang
Tây). Ông quan này đã bỏ chạy, không cố gắng giữ thành Thường Châu (Changzhou)
khi quân Thái Bình Thiên Quốc tiến đánh.
Một khó khăn khác mà Thái Hậu Từ Hi đã
gặp phải là tình trạng suy thoái và già nua của giới trí thức Mãn Thanh. Kể từ
khi triều đại Mãn Thanh được lập nên, các chức vụ chính yếu trong triều đình
đều do các người Mãn Thanh đảm nhiệm và các vua chúa Mãn Thanh thường khinh
rẻ, không coi trọng các quan lại người gốc Hán. Nhưng tới ngày nay, Thái Hậu
Từ Hi đã làm ngược lại chính sách truyền thống kể trên, đã giao phó các đạo
quân chính của triều đình cho Tướng Tăng Quốc Phiên là một người gốc Hán.
Ngoài ra, trong vòng 3 năm, Thái Hậu Từ Hi đã bổ nhiệm các quan lại người Hán
làm tổng trấn tại các tỉnh miền nam.
Dưới quyền của Tướng Tăng Quốc Phiên,
đạo quân Sông Tương (the Xiang Army) đã đánh bại quân Thái Bình Thiên Quốc tại
Thiên Kinh (Tianjing, bây giờ là Nam Kinh) vào tháng 7 năm 1864. Sau đó, Tướng
Tăng Quốc Phiên được ân thưởng Nghị Dũng Hầu (Marquess Yiyong), đệ nhất công
thần, và các tướng lãnh khác cũng được tưởng thưởng với tước hiệu cao quý:
Tăng Quốc Thuyên (Zeng Guoquan, em của Tăng Quốc Phiên), Lý Hồng Chương (Li
Hongzhang) và Tả Tông Đường (Zuo Zongtang).
|
| Dịch Hân |
Với quyền hành rộng lớn như vậy, Cung Vương bị Thái Hậu Từ Hi coi là một mối
đe dọa với bà ta. Thái Hậu bèn ra một chiếu chỉ, đòi hỏi Cung Vương phải từ
chức. Với quyền lực sẵn có tại triều đình và với các nhân vật vây cánh, Cung
Vương đã coi cái chiếu chỉ kể trên là không có giá trị.
Vào tháng 4 năm 1865, bằng tội danh
“Cung Vương đã có các hành vi không xứng đáng trước Hai Bà Thái Hậu”,
cùng với một số tội danh khác, Cung Vương đã bị tước bỏ tất cả các chức vụ,
ngoại trừ tước hiệu còn được lưu giữ. Cung Vương đã phải quỳ lậy và khóc lóc
trước Thái Hậu Từ Hi.
Sự việc cách chức Cung Vương đã gây ra sửng sốt cho rất nhiều quan chức lớn
trong triều đình, các vị này đã làm đơn xin ân xá cho Cung Vương. Trước các áp
lực và các lời cầu xin, Thái Hậu Từ Hi đã cho Cung Vương phụ trách phần vụ
ngoại giao, nhưng không được phép cố vấn các chính sách nội bộ, kể cả các
đường lối cải tiến. Kể từ nay, Thái Hậu Từ Hi trực tiếp chỉ huy nền chính trị
của triều đình Nhà Thanh bằng bàn tay sắt.
5/ Ảnh hưởng ngoại quốc đối với triều đình Mãn Thanh.
Sự việc quân lực Mãn Thanh thất bại trong tất cả các cuộc chiến chống người
ngoại quốc, đã là tiếng chuông kêu gọi các nhà cai trị Trung Hoa phải thức
tỉnh trước thực trạng. Nước Trung Hoa với nền móng nông nghiệp đã không thể
đương đầu với các lực lượng phương tây với căn bản kỹ nghệ, nhất là về võ khí.
Vì vậy Thái Hậu Từ Hi phải chấp nhận để cho người Trung Hoa học hỏi các người
phương tây về kiến thức và kỹ thuật. Ba nhân vật người Hán được giao cho trọng
trách bắt đầu các chương trình kỹ nghệ hóa tại các phần đất miền nam, đó là
các ông Tăng Quốc Phiên, Lý Hồng Chương và Tả Tông Đường.
Vào năm 1862, Thái Hậu Từ Hi cũng ra lệnh thành lập Đồng Văn Quán (Tongwen
Guan), là một cơ sở giống như một trường đại học, tại Bắc Kinh, cơ sở này thuê
mướn các giáo sư người ngoại quốc tới giảng dạy về các môn học mới như Toán
Học và Thiên Văn, đồng thời với các ngôn ngữ khác như tiếng Anh, tiếng Pháp,
tiếng Nga. Vài nhóm thiếu niên cũng được gửi đi Hoa Kỳ du học.
Việc cải tổ các phương tiện quân sự của Trung Hoa khi đó được coi như cần gấp.
Với sự cố vấn của các quan chức lớn trong triều đình, Thái Hậu Từ Hi đã chấp
thuận mua 7 chiến thuyền của nước Anh. Nhưng đã có một việc trái ngược, không
rõ do sự thương lượng hay vì ngôn ngữ không rõ ràng, là khi các chiến thuyền
này tới Trung Hoa, chúng đã chở theo đầy đủ các thủy thủ dưới quyền chỉ huy
của sĩ quan Anh. Người Trung Hoa đã bất mãn trước trò chơi xấu này, nên đã từ
chối các món hàng và các chuyến thuyền kể trên đã bị bán đấu giá.
Thái Hậu Từ Hi là một con người rất bảo thủ, chỉ biết suy nghĩ theo đường lối
cổ xưa và sợ rằng quyền hành của mình bị suy giảm. Nước Trung Hoa đặt mua
đường xe lửa nhưng đối với bà Từ Hi, loại đường sắt này quá ồn ào, sẽ làm rung
động lăng mộ của các vị hoàng đế. Khi đường xe lửa vẫn được xây dựng thì bà Từ
Hi đòi hỏi rằng các toa xe phải do lừa ngựa kéo. Các tư tưởng cải tiến của một
số người Trung Hoa mang từ nước ngoài về, đã bị bà Từ Hi coi là mối đe dọa đến
quyền lực của bà ta. Từ năm 1881, Thái Hậu Từ Hi đã ra lệnh ngưng việc gửi các
thiếu niên Trung Hoa đi du học và đã không còn cách đối xử cởi mở đối với
người ngoại quốc cư ngụ trên mảnh đất Trung Hoa.
6/ Vua Đồng Trị với các gian nan.
|
| Vua Đồng Trị |
Công Chúa Gia Xuân là người vợ chính thức của Hoàng Đế Trung Hoa, lại là người
được Thái Hậu Từ An rất yêu mến. Các người hầu cận với công chúa này đã nhắc
nhở công chúa phải đối xử rất khéo léo với Thái Hậu Từ Hi bởi vì bà là nhân
vật đang nắm thực quyền với Cung Vương, thì công chúa đã trả lời:
“Ta là vợ chính thức của Hoàng Đế, được rước về Cung với nghi thức rực rỡ
qua cửa chính, trong khi Thái Hậu Từ Hi chỉ là một người vợ thứ, đi vào Cung
theo cửa phụ”.
Trong khi đó, Hoàng Đế Đồng Trị đã vui sống cả ngày với Công Chúa Gia Xuân mà
không quan tâm tới 4 bà vợ thứ, kể cả bà vợ do Thái Hậu Từ Hi chọn lựa cho.
Như vậy đã xẩy ra mối bất hòa giữa bà Thái Hậu Từ Hi và Hoàng Đế Đồng Trị cũng
như với vị công chúa, vợ chính thức của nhà vua. Nhà vua trẻ này do sinh sống
cô đơn trong lâu đài Tiền Khánh (Qianqing) nên tính tình trở nên bất thường,
đã đánh đập các người hầu cận vì các lỗi nhỏ mọn. Hoàng Đế này cùng với Tải
Thành (Zaicheng) là người con lớn của Cung Vương và vài hoạn quan khác, đi tìm
các thú vui tầm thường bên ngoài kinh thành. Có nhiều đêm, nhà vua cải trang
thành người dân thường để lần mò vào các chốn lầu xanh và các việc làm liều
lĩnh và thiếu đạo đức của nhà vua đã bị các quan trong triều đình và dân chúng
bên ngoài bàn tán.
Khi còn là Thái Tử, vua Đồng Trị đã được bà Thái Hậu Từ Hi chọn lựa cho các vị
thầy danh tiếng để dạy dỗ về văn chương cổ điển trong khi đối với thứ kiến
thức này, nhà vua lại tỏ ra không ưa thích và không quan tâm. Các áp lực và sự
căng thẳng khi phải học hành đã làm cho vị thái tử khinh ghét sự học. Theo
nhật ký của vị Thầy Ông Đông Hà (Weng Tonghe), khi tới tuổi 16 mà Thái Tử Đồng
Trị không đọc nổi một bài văn hồi ký.
Tới tháng 11 năm 1873, Thái Tử Đồng Trị
được đủ 18 tuổi nhưng lại là một vị hoàng để không đủ khả năng. Vị Hoàng Đế
trẻ này đã cai trị nước Trung Hoa trong một thời gian ngắn, từ năm 1873 tới
năm 1875, và sắc lệnh đầu tiên của nhà vua là xây dựng lại Cung Điện Mùa Hè
(the Imperial Summer Palace) bởi vì nơi này đã bị liên quân Anh và Pháp tàn
phá trong cuộc Chiến Tranh Nha Phiến lần thứ hai, với lý do dùng Cung Điện Mới
làm quà tặng cho hai bà Thái Hậu. Có sử gia cho rằng hành động này của Vua
Đồng Trị là muốn đưa bà Từ Hi ra khỏi Cấm Thành (the Forbidden City) khiến cho
bà ta không thể can thiệp vào các chính sách và lối sống riêng tư của nhà vua.
Nhưng, ngân quỹ của triều đình đã cạn
kiệt vì các chính biến nội bộ, vì chiến tranh với các người nước ngoài, vì thế
Vua Đồng Trị yêu cầu Bộ Tài Chánh đi tìm ngân khoản và xin các giới quyền quý,
các quan đại thần ủng hộ các món tiền cho công quỹ. Trong khi công tác xây
dựng Cung Điện Mùa Hè đang được tiến hành thì nhà vua tuy có theo dõi việc làm
kể trên, nhưng cũng thường hay vắng mặt tại triều đình, do đi tìm kiếm các thú
vui bên ngoài Cấm Thành.
Vì cảm thấy nhà vua lơ là trước các
việc nội chính và vì thấy ngân quỹ không còn, các vị hoàng tử như Dịch Hân
(Cung Vương) và Dịch Tuyên (Yixuan) cũng như các quan đại thần khác đã đệ đơn
xin nhà vua ngưng việc xây cất cung điện kể trên. Vì bị chỉ trích, Vua Đồng
Trị đã ra lệnh vào tháng 8 năm 1874, lột chức của Hoàng Tử Dịch Hân khiến trở
thành dân thường rồi hai ngày sau, các hoàng tử và đại thần sau đây cũng bị
giáng chức xuống thành dân thường: Dịch Tùng (Yicong), Dịch Tuyên (Yixuan),
Dịch Hội (Yihui), Kinh Thủ (Jinshou), Dịch Khuông (Yikuang), Văn Tường
(Wenxiang), Bảo Chu (Baoju), và các cố vấn cao cấp như Thẩm Quý Phần (Shen
Guifen) và Lý Hồng Tảo (Li Hongzao) cũng bị tước bỏ chức vụ và danh hiệu.
Nhận thấy cách làm việc sai trái của
nhà vua, hai bà Thái Hậu đã cùng nhau tới triều đình và chỉ trích trực tiếp
Vua Đồng Trị về các sai lầm và đòi hỏi nhà vua phải rút về sắc lệnh bãi chức.
Bà Từ Hi đã nói với nhà vua:
“Không có Cung Vương, đã không có hoàn cảnh như ngày nay cho cả mi và ta”.
Vì cảm thấy bị thất bại, không thể thực thi được quyền hành như ý muốn, Vua
Đồng Trị lại quay về các thói quen cũ. Có tin đồn rằng nhà vua mắc bệnh giang
mai và mắt nhìn không rõ. Các ngự y lại loan tin rằng nhà vua bị bệnh đậu mùa
rồi cho thuốc chữa trị. Vài tuần lễ sau, Vua Đồng Trị băng hà vào ngày 13
tháng 1 năm 1875. Công Chúa Gia Xuân cũng qua đời sau đó, vào tháng 3.
Theo ý kiến của giới tây y ngày nay, bệnh giang mai có các thời kỳ phát triển
và sự băng hà quá nhanh chóng của nhà vua không phải do căn bệnh này, vì thế
các nhà sử học đã tin rằng Vua Đồng Trị chết vì bệnh đậu mùa. Như vậy từ năm
1875, bà Thái Hậu Từ Hi lại trở về nắm giữ quyền hành, điều khiển nước Trung
Hoa với bàn tay sắt.
7/ Nhiếp chính cho Vua Quang Tự.
Vua Đồng Trị chết đi, đã không để lại người con trai nào nối dõi dòng họ, nên
đã tạo ra một cuộc khủng hoảng trong việc kế tiếp ngai vàng. Theo nguyên tắc,
các hoàng thân thuộc thế hệ bề trên không thích hợp với việc nối ngôi của một
người cháu, vì vậy vị vua mới phải thuộc về thế hệ cùng với Vua Đồng Trị hay
là thuộc thế hệ bên dưới. Sau khi hai bà Thái Hậu bất đồng ý kiến với nhau về
công việc tuyển chọn vị vua mới, thì người con trai đầu tên là Tái Điềm
(Zaitien) của Xuân Vương (Prince Chun) với người mẹ là chị của Thái Hậu Từ Hi,
khi đó mới 4 tuổi, được chọn lựa làm vị vua mới.
|
| Vua Quang Tự |
Cũng vào thời gian này, Thái Hậu Từ An đã qua đời một cách bí mật vào tháng 4
năm 1881 mà không một người nào hay biết. Người ta đã đồn rằng bà đã bị Thái
Hậu Từ Hi đầu độc chết. Có giả thuyết nói rằng Thái Hậu Từ An đã có ở trong
tay một di chiếu của Vua Hàm Phong để có thể truất phế Thái Hậu Từ Hi bất cứ
lúc nào, vì vậy bà Từ Hi đã bỏ thuốc độc vào thức ăn của bà Từ An. Di chiếu kể
trên chỉ có bà Từ An và Cung Vương được biết.
Sự qua đời của Thái Hậu Từ An có nghĩa là quyền lực từ nay nghiêng hẳn về Thái
Hậu Từ Hi và vị trí của Cung Vương cũng yếu hẳn đi. Vị hoàng thân này cũng
chán nản trước cách cai trị sắt thép của bà Từ Hi, nên đã không thích liên hệ
tới công việc triều chính, mà bận tâm về cuộc chiến tranh giữa Trung Hoa và
Pháp (the Sino-French War). Việc Trung Hoa thua trận trong cuộc chiến kể trên
đã khiến cho bà Từ Hi dùng làm một nguyên cớ để loại trừ Cung Vương và các vị
quan cao cấp trong Hội Đồng Cố Vấn vào năm 1885, đồng thời thăng cấp cho Xuân
Vương, một người dễ sai khiến, làm Tư Lệnh Hải Quân. Trong khi đó, các ngân
khoản dùng cho quân đội bị chuyển sang công tác xây dựng Cung Điện Mùa Hè (the
Imperial Summer Palace) tại bên ngoài thành phố Bắc Kinh, bởi vì đây sẽ là nơi
hưu dưỡng của bà Từ Hi.
Vào ngày sinh nhật thứ 60, tức là năm
1895, Thái Hậu Từ Hi được chính quyền Trung Hoa tặng cho 10 triệu nén bạc (10
million taels of silver) để dùng cho Lâu Đài Mùa Hè trong khi đó nước Trung
Hoa mới bị tổn thất phần lớn các tầu chiến loại mới trong cuộc chiến tranh với
người Pháp lần thứ nhất vào năm 1894. Thực ra, số tiền kể trên rất cần thiết
để tạo dựng lại một hạm đội tân tiến và để đền công cho các quan chức từ lớn
tới nhỏ, là những người đã từng phục vụ hữu ích cho chính quyền.
Đối với Vua Quang Tự, Thái Hậu Từ Hi đã quản thúc vị vua trẻ này quá chặt chẽ,
khiến cho nhà vua bị quá khiếp sợ, sợ bà Thái Hậu hơn sợ cọp và bà ta bảo gì,
nhà vua cũng phải vâng theo. Mỗi ngày, Vua Quang Tự phải vào “vấn an” bà Thái
Hậu một lần, và khi vào thăm hỏi, phải quỳ gối, chỉ được phép đứng dậy khi bà
Thái Hậu cho phép.
Một sủng thần của bà Từ Hi là thái giám Lý Liên Anh (Li Lian Ying) cũng ăn
hiếp Vua Quang Tự và đã đối xử với nhà vua rất tàn nhẫn. Xuất thân là một kép
hát, Lý Liên Anh là một con người đẹp trai, hát rất hay nên được bà Từ Hi sủng
ái, ông ta rất tự phụ và các quan đại thần trong triều đình cũng e sợ ông thái
giám này giống như lo sợ bà Từ Hi, và chính Hoàng Đế Quang Tự cũng phải chịu
nhục với tên Lý Liên Anh nhiều lần.
Theo nguyên tắc, Vua Quang Tự có quyền cai trị đất nước Trung Hoa khi được 16
tuổi, tức là vào năm 1887 và bà Từ Hi cũng đã làm một chiếu chỉ để nhà vua lên
ngôi, nhưng vì quyền hành của bà Thái Hậu, các vị quan trong triều đình đã đề
nghị tạm hoãn việc lên ngai vàng của Vua Quang Từ và rồi Thái Hậu Từ Hi đã
chấp nhận các lời khuyên này để tiếp tục nắm giữ quyền hành tới vô thời hạn.
Thái Hậu Từ Hi cũng chuẩn bị lễ cưới cho Vua Quang Tự vào năm 1889, là năm nhà
vua được 18 tuổi. Trước lễ cưới này, một trận hỏa hoạn lớn bao trùm khu vực
Thiên An Môn, tiếp theo là các thiên tai to lớn, đối với người Trung Hoa thì
đây là các điềm rất xấu, cảnh cáo rằng nhà cai trị dân đang bị mất lòng của
“Trời Đất”. Ngoài cách điều hành chính quyền, Thái Hậu Từ Hi còn bắt Vua Quang
Tự chọn người cháu gái của bà ta tên là Kính Phần (Jingfen) làm hoàng hậu,
trái với ý muốn của nhà vua, trong khi đó Vua Quang Tự lại yêu thích bà thứ
phi Trân (Consort Zhen). Vào năm 1894, vì e ngại bà thứ phi Trân có thể ảnh
hưởng tới nhà vua, bà Từ Hi đã ra lệnh đánh roi bà thứ phi này, đồng thời mỗi
khi có các quyết định chính trị quan trọng, nhà vua cùng các vị đại thần phải
vào chầu bà Thái Hậu vào ngày thứ hai hay thứ ba sau đó.
8/ Cuộc Chính Biến Năm Mậu Tuất 1898.
Sau cuộc chiến tranh Trung-Nhật 1894-95, người Trung Hoa mới nhận ra rằng một
nước lớn như Trung Hoa đã bị thua một nước nhỏ là Nhật Bản, như vậy vũ khí mới
không đủ để cứu nước, mà cần phải cải cách tận gốc, thay đổi chế độ. Họ cổ võ
cho việc canh tân chính trị, tổ chức lại triều đình và xã hội, hủy bỏ hệ thống
khoa cử cũ, tuyển lựa các nhân tài theo phương pháp mới... Đây là cuộc vận
động Duy Tân (đổi mới) được phổ biến khắp nơi.
Hai nhân vật đã đề xướng công cuộc cải tổ là các ông Khang Hữu Vi (Kang
Youwei) và Lương Khải Siêu (Liang Qichao), người học trò của ông Khang Hữu Vi.
Hai ông này đã đưa ra khẩu hiệu là
“toàn biến, tốc biến” (thay đổi triệt để và mau chóng).
Vào năm 1889, Thái Hậu Từ Hi coi như chính thức về hưu tại Di Hòa Viên (Yi He
Yuan). Vua Quang Tự được coi như bắt đầu nắm quyền hành. Nhà vua này bị ảnh
hưởng của vị Thầy cũ tên là Ông Đông Hà, người đã thảo ra một chiếu chỉ ban
hành vào ngày 11 tháng 6 năm 1898, với chủ trương cải tổ triều đình và ông
Thầy này đã giúp cho ông Khang Hữu Vi được tiếp kiến Vua Quang Tự 5 ngày sau
đó.
Ông Khang Hữu Vi đã đề nghị Vua Quang Tự nên cải tổ từ trên xuống, giống như
chính quyền Minh Trị của Nhật Bản đã thực hiện trước đó 30 năm. Trong vòng 100
ngày, kể từ ngày 11 tháng 6 tới ngày 21 tháng 9 năm 1898, Vua Quang Tự với sự
trợ giúp của các ông Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu và Đàm Tự Đồng (Tan
Sitong), đã công bố 40 chiếu chỉ cải tổ:
cải cách triều đình, hủy bỏ lối văn tám vế (the eight-legged essay), lập
học hiệu mới, khuyến khích viết sách mới và chế tạo dụng cụ mới, luyện tập
quân đội theo lối mới, dự tính thành lập ngân hàng, làm đường xe lửa, khai
mỏ, mở rộng ngôn luận, chiêu mộ nhân tài... Tất cả được gọi là Cuộc Cải Cách
100 Ngày (the Hundred Days’ Reform), với chủ đích thay đổi về chính trị,
luật pháp và xã hội.
Nhưng các dự tính cải cách của Vua Quang Tự đã bị bà Từ Hi theo dõi. Các cải
tổ kể trên bị coi là quá đột ngột đối với nước Trung Hoa còn mang nặng tinh
thần Khổng Mạnh. Các nhân viên chính quyền và quân sự cao cấp đã báo cáo lên
Thái Hậu Từ Hi, họ nghi ngờ ảnh hưởng của Nhật Bản, gồm cả cuộc thăm viếng bất
ngờ của Thủ Tướng Nhật Bản tới triều đình Trung Hoa. Vì thế bà Từ Hi bèn tìm
cách giành lại quyền nhiếp chính và điều khiến quốc gia. Bà ta đã bổ nhiệm một
người cùng phe là Tướng Vinh Lộc (Ronglu), Tổng Đốc Trực Lệ, làm vị chỉ huy
quân đội ở kinh đô, để củng cố thế lực.
Ông Đàm Tự Đồng nhận thấy bà Thái Hậu cản trở công việc đổi mới, nên đã khuyên
Vua Quang Tự đoạt lại quyền hành. Nhà Vua nghe lời, bèn triệu gọi Viên Thế
Khải khi đó đang điều khiển 7,000 quân tâm phúc, kéo quân về Bắc Kinh để bao
vây Di Hòa Viên, nhưng chính Viên Thế Khải nhận thấy bà Từ Hi còn mạnh thế,
nên đã phản lại nhà vua. Ngày 21 tháng 9 năm 1898, một cuộc đảo chính do Tướng
Vinh Lộc chủ mưu, đã bắt Vua Quang Tự giam ở Doanh Đài (the Ocean Terrace) bên
trong Hồ Tây Uyển.
Một chiếu chỉ khác của bà Từ Hi đã xác nhận
“Quang Tự không xứng đáng làm Vua”, nhưng sau đó, trước các áp lực của
các nước phương tây, trước sự bất mãn của dân chúng Trung Hoa, Thái Hậu Từ Hi
đã không truất phế hẳn Vua Quang Tự mặc dù bà ta đã trù liệu một hoang thái tử
khác 14 tuổi. Kể từ nay, Vua Quang Tự bị mất hết các danh dự, quyền lực và đặc
ân, kể cả sự tự do di chuyển. Các nhà sử học gọi cuộc cải cách không thành này
là cuộc “Chính Biến Năm Mậu Tuất” (1898), hay là vụ
“Duy Tân 100 Ngày” (the Hundred Days’ Reform).
Khi hay tin cuộc chính biến sắp bị thất bại, ông Khang Hữu Vi đã bỏ trốn
trước. Ông Lương Khải Siêu trốn đi sau đó và đã qua được Nhật Bản. Ông Đàm Tự
Đồng không chịu trốn tránh, muốn lấy máu của mình để nuôi khí thế cách mạng,
nên ông bị Thái Hậu Từ Hi ra lệnh hành hình tại nơi công cộng cùng với 5 người
nữa là Khang Quảng Nhân (em của Khang Hữu Vi), Lưu Quang Đệ, Lâm Húc, Dương
Nhuệ và Dương Thâm Tú. Ông Khang Hữu Vi khi sống ở Nhật Bản, đã lập ra đảng
Bảo Hoàng để mong lật đổ Thái Hậu Từ Hi và hỗ trợ cho Vua Quang Tự, trong khi
đó ông Lương Khải Siêu cho xuất bản tờ báo Thanh Nghị, dùng để mạt sát bà Từ
Hi.
Bà Thái Hậu Từ Hi đã xin các nước Anh và Nhật Bản giao nộp hai ông Khang Hữu
Vi và Lương Khải Siêu nhưng hai nước này đã không nghe theo, lại còn bảo vệ
hai nhà ái quốc này và coi họ là các người bất đồng chính kiến, trong khi đó
các Hoa kiều ở các nước ngoài đã đánh điện tín về trong nước, ủng hộ Vua Quang
Tự.
9/ Loạn Quyền Phỉ và việc bồi thường chiến tranh.
Vào năm 1900, Loạn Quyền Phỉ (the Boxer Uprising) đã nổi lên ở miền bắc nước
Trung Hoa. Chính thái giám Lý Liên Anh đã khuyên bà Từ Hi dùng loạn quân này
để tiêu diệt người da trắng. Vì vậy Thái Hậu Từ Hi đã chính thức công bố ủng
hộ cuộc làm loạn này. Khi các người phương tây phản ứng lại bằng liên quân 8
nước (the Eight-Nation Alliance), quân đội Trung Hoa đã không thể chống
cự đoàn quân phương tây, do ngân khoản quân sự đã bị bà Từ Hi cắt xén. Liên
quân phương tây đã tiến vào Bắc Kinh, chiếm đóng Cấm Thành và tàn phá các cung
điện. Thái Hậu Từ Hi cùng với Vua Quang Tự và Hoàng Hậu phải bỏ chạy về Tây
An, rồi sau đó phải ký hòa ước, chấp nhận quân đội quốc tế được đóng tại Bắc
Kinh và nước Trung Hoa phải bồi thường cho các quốc gia phương tây 67 triệu
bảng Anh (333 triệu Mỹ kim).
10/ Thái Hậu Từ Hi qua đời.
|
| Vua Phổ Nghi |
Thái Hậu Từ Hi được chôn cất tại Thanh Đông Lăng (the Eastern Qing Tombs),
cách Bắc Kinh 125 cây số về phía đông. Thực ra, bà Từ Hi này đã có một ngôi mộ
cũ nhưng bà không vừa lòng, nên đã ra lệnh phá bỏ ngôi cũ và xây dựng một lăng
tẩm mới, huy hoàng hơn với các trang trí bằng vàng lá. Vào tháng 7 năm 1928,
khu vực ngôi mộ này đã bị đốc quân Tôn Điền Anh (Sun Dianying) chiếm giữ, quân
lính đã cướp phá lăng tẩm, đặt mìn tại lối vào hầm mộ, mở quan tài ra và ném
xác bà Từ Hi xuống nền đất, để cướp bóc vàng bạc và các viên ngọc quý đặt
trong miệng của bà Thái Hậu, cũng như bên trong quan tài. Sau năm 1949, phần
mộ của bà Từ Hi đã được Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa phục hồi và hiện nay, nơi
đây còn là một trong các lăng tẩm đặc sắc của nước Trung Hoa.
Thái Hậu Từ Hi là một phụ nữ nhiều
tham vọng, độc tài và nhiều mưu kế, đã biết dùng các cận thần có năng lực để
làm tham mưu cho bà ta. Bà Từ Hi cũng là một con người ích kỷ, dâm dật, chỉ
nghĩ tới quyền lợi riêng tư, đã dùng công quỹ thay vì đóng chiến hạm, vào việc
sửa sang Di Hòa Viên là nơi tĩnh dưỡng khi về già của bà ta.
Bà Từ Hi được coi là một bạo chúa
(despot) không ngay thẳng, đã thu gom của cải vào đúng lúc nước Trung Hoa đang
ở trên bờ vực phá sản. Bà Thái Hậu này đã đưa nước Trung Hoa vào con đường
thối nát, vô chính phủ và sau cùng là Cách Mạng.
Phạm Văn Tuấn
Tài liệu tham khảo: Wikipedia. Org.; Britannica Encyclopedia.
Post a Comment