Chưa Đỗ Ông Nghè

Chưa Đỗ Ông Nghè

Ngày xưa anh học trò nghèo

Là người hay chữ sớm chiều rất chăm

Mỗi khi đi ngang đền thần

Dường như có kẻ ân cần chào thưa.

Một hôm báo mộng ông Từ

Thần bảo: "Sửa soạn đền thờ cho tươm

Ngày mai quan lớn qua đường

May ra ngài sẽ tiện đường ghé thăm."

Y lời, ông Từ rất chăm

Chuẩn bị tươm tất đền thần đón quan

Cả ngày chẳng thấy một quan

Chiều tối anh nọ ghé ngang qua đền

Thấy học trò nghèo mặt quen

Ông Từ bỏ lửng chẳng thèm để tâm.

Mấy hôm sau thêm một lần

Ông Từ lại được vị Thần báo cho

Chuẩn bị sạch sẽ để mà

Quan lớn sẽ lại ghé qua nơi này.

Rồi thì cũng như trước đây

Ông Từ chờ đợi cả ngày trôi qua

Quan lớn quan bé chẳng qua

Anh học trò ghé gọi là nghỉ chân.

Và rồi thêm nữa một lần

Thần về báo mộng cũng ngần ấy thôi

Ông Từ chợt hiểu ra rồi

Quan lớn ấy chính là người thư sinh

Ông mới kể rõ sự tình

Lời thần nói để thư sinh hiểu rằng:

"Theo như lời dặn của Thần

Anh sẽ đỗ đạt muôn phần hiển vinh."

Nghe qua mừng rỡ cho mình

Đêm trăng nghĩ cảnh gia đình mai sau

Vợ xấu có xứng đáng đâu

Để làm mệnh phụ sang giàu vợ quan

Ta sẽ bỏ ngay cô nàng

Kiếm người xinh đẹp để làm phu nhân.

Sáng hôm sau ở trước sân

Có người đến hỏi nợ nần trước sau

Anh chàng mắng át một câu: 

"Ngươi đừng trông cậy sang giàu hôm nay

Ta mà thi đỗ khoa này

Sẽ lấy ruộng đất nhà mày biết không."

Mấy hôm sau mơ thấy Thần

Lần này Thần lại bảo rằng: "Từ nay

Chẳng cần chào đón người này

Bởi vì chẳng đỗ khoa này được đâu."

Từ hỏi: "Duyên cớ vì đâu?"

Thần rằng: "Hôm trước lên chầu thiên cung

Thấy sổ Thiên Tào ghi rằng

Mấy ông Tiến sĩ trong năm thi này

Tên của người ấy có ngay

Mà lại là kẻ đỗ ngay hạng đầu

Hôm nay ta lại lên chầu

Thì tên người ấy chẳng đâu nữa rồi

Lại còn bản án ghi lời:

- Dưới trăng tính chuyện bỏ người vợ xưa

- Trước sân doạ dẫm lấy nhà

- Chưa thành công đã tỏ là bất nhân." (1)

Quả nhiên đúng như lời Thần

Người thư sinh hỏng ngay lần đầu tiên

Mới hay hậu quả nhãn tiền

Vô nhân, thất đức phải đền tội ngay

Tục ngữ có nói điều này:

"Quan Nghè chưa đỗ doạ ngay cả làng." (2)

Bùi Phạm Thành

(ngày 31 tháng 5 năm 2021)

Chú thích:

(1) Bản án ghi ba tội:

- Nguyệt hạ phóng thê

- Đình tiền tỉ trạch

- Vị đắc ý, cố thất đức

  

Có nghĩa là:

- Dưới trăng bỏ vợ

- Trước sân dỡ nhà (doạ chủ nợ sẽ lấy nhà đất của họ, vì thời đó người đậu Tiến sĩ có quyền lấy ba mẫu đất để làm nhà, bất cứ ở đâu, không phân biệt đất tư hay công.)

- Chưa được như ý (chưa thành công) đã thất đức.

   

(2) Thành ngữ "Chưa đỗ ông Nghè đã đe hàng tổng."

Hình trên: "Vinh Quy Bái Tổ" tranh Đông Hồ