Tản Mạn Về Xà Bông
Nguyễn Ngọc Duy Hân
Từ khi bắt đầu nạn dịch COVID-19, việc rửa tay bằng xà bông (xà phòng) hoặc
thuốc sát trùng được luôn luôn nhắc tới. Thế nhưng xà phòng là gì, các loại
đặc, lỏng ra sao? Hôm nay trong khi rửa tay, mời bạn cùng chúng tôi tản mạn
đôi chút về xà phòng nhé.
Xà phòng hay xà bông là chữ được phiên âm từ tiếng Pháp: Savon, là chất tẩy
rửa các vết bẩn, đặc biệt khi có dầu mỡ và để diệt vi khuẩn. Ngày xưa, người
ta chỉ biết dùng nước để giặt rửa, nhưng nếu tay chân, quần áo có dính chất
béo, vết bẩn sẽ không tan trong nước. Vì thế nhu cầu tìm ra chất nào có thể
tẩy rửa được những chất dơ chứa dầu mỡ này lên thật cao. Từ từ, xà bông được
khám phá và sử dụng, rồi trở thành sản phẩm không thể thiếu trong đời sống
hằng ngày.
Thành phần chính của xà phòng là muối natri hoặc kali của acid béo. Xà phòng
được dùng dưới dạng đặc thường gọi là bánh (bánh xà phòng đẹp, thơm, nhưng
đừng ăn bánh này nhé!) Xà phòng cũng có dạng bột như loại bột giặt quần áo,
hoặc chất lỏng như loại để rửa chén, rửa tay hoặc cũng để giặt giũ. Ngoài ra
xà phòng cũng có dạng bọt, tức là loại foam mềm xịt ra từ các lọ nhờ chất ga.
Xà phòng trước kia được làm bằng cách cho chất béo tác dụng với kiềm bằng phản
ứng “xà phòng hóa”. Sau này, xà phòng được sản xuất từ dầu mỏ rồi pha trộn với
nhiều hóa chất cho có nhiều bọt hơn, thơm hơn, nhiều hình thức nhìn bắt mắt
hơn.
Lịch sử xà bông bắt đầu từ trước công nguyên, khi người tiền sử dọc bờ sông
Nile nướng thịt thú rừng trên lửa, vô tình thấy những giọt mỡ rơi xuống đống
tro tàn, sau khi nguội lại vón thành cục cứng có màu xám của tro. Các cục này
kết hợp với nước lại tạo ra bọt, nếu dùng để tẩy rửa vết bẩn thì rất hiệu
nghiệm. Từ đó người ta chủ động để chế tạo ra sản phẩm tẩy rửa đầu tiên của
loài người.
Cũng có giả thiết cho rằng người cổ đại từ lâu đã biết tẩy rửa vệt bẩn trên cơ
thể bằng cách bôi dầu tràm lên da, sau đó dùng nước hoa quả trộn với tro, rửa
lại cho sạch. Nhưng giả thiết có độ tin cậy cao nhất vẫn là câu chuyện 600 năm
trước công nguyên, ở La Mã cổ đại, có nhóm phụ nữ tình cờ phát hiện rằng giặt
quần áo trên sông Tiber - dưới chân thành Sapo - lại sạch sẽ hơn so với các
dòng sông khác. Họ cũng tìm ra sự khác biệt là do lớp tro và mỡ động vật đổ ra
từ các miếu thờ Thần Linh nằm trên đỉnh đồi. Cũng có sách viết rằng những
người đi biển từ Tây Ban Nha ngày xưa đã làm ra loại “đặc sản” tương tự như xà
phòng hiện nay. Họ sử dụng tro của thân cây hòa với mỡ dê và đun sôi. Hỗn hợp
này trở thành một chất rắn giống như sáp, đó chính là xà phòng nguyên thủy rồi
đem bán cho người Hy Lạp và người La Mã. Người Celt ở nước Anh thời cổ xưa
cũng biết làm ra xà phòng. Họ gọi sản phẩm này là ‘Saipo”, đó chính là nguồn
gốc của chữ ‘soap’ trong tiếng Anh ngày nay.
Sách vở cũng ghi lại rằng mãi đến năm 300 sau Công nguyên, Zosimos - một nhà
hóa học người Ai Cập - mới chính thức viết về phương pháp nấu xà phòng. Từ đó
tại Naples vào thế kỷ VI và ở Tây Ban Nha vào thế kỷ VIII, mới bắt đầu có nhóm
sản xuất xà phòng quy mô. Cũng vào thế kỷ VIII, ông Jabir Hayyan, một trí thức
người Ả Rập, mới chính thức viết về việc sử dụng xà phòng để tắm rửa.
Trong cuốn sách “Home Life in Colonial Days”, tạm dịch là “Cuộc sống gia đình
trong những ngày thuộc địa” - xuất bản năm 1893, tác giả Alice Morse Earle cho
biết phụ nữ thời đó tích trữ chất béo từ việc giết mổ động vật, dầu mỡ nấu ăn
và tro củi trong những tháng mùa đông. Đến mùa xuân, họ tạo ra dung dịch kiềm
từ tro, sau đó đun nấu dung dịch này với mỡ trong một cái ấm khổng lồ. Sản
phẩm cuối cùng là một loại xà phòng mềm mà phụ nữ thường dùng để giặt những
chiếc áo lạnh mùa đông.
Nablus là một trong những thành phố cổ nhất ở Palestine, và cũng là quê hương
của những bánh xà phòng đầu tiên trên thế giới. Xà phòng làm tại đây chỉ gồm 3
nguyên liệu: dầu olive, baking soda và nước. Nó không chứa hương liệu nhân
tạo, nên chỉ để lại mùi hương olive thoang thoảng trên da rất tinh tuyền.
Ngày nay, mình có thể tự làm xà phòng “handmade” tại nhà để tăng cường sức
khỏe, tránh bớt hóa chất, có hương thơm theo ý mình muốn mà lại tiết kiệm được
tiền và thân thiện với môi trường hơn. Bạn chỉ cần mua phôi xà phòng, rồi nấu
và pha chế theo ý mình muốn. Để chắc ăn bạn cứ hỏi ông Google, vào Youtube thì
sẽ tìm thấy đầy đủ các hướng dẫn. Tuy thế, tôi cũng xin “thành thật khai báo”
là chưa hề tự làm xà bông bao giờ và cũng chưa có ý định đó. Sách báo nói có
thể tự làm chứ tôi không dám xúi đâu nhé!
|
| Trương Văn Bền |
Thời đó cũng có một vị kỹ sư hóa học khác tên là Nguyễn Thành Nam, tức là ông
Đạo Dừa khi chưa đi tu. Ông Nam khi du học ở Pháp về Bến Tre cũng mở hãng xà
bông Thiên Nam để cạnh tranh với xà bông cô Ba của ông Bền, nhưng sau cùng
phải chịu thua.
Trong chuyện Kiều của cố thi hào Nguyễn Du, chắc chắn không có nói tới
xà-bông, nhưng cũng có vài câu nói về việc rửa, đó là các câu:
Tấm son gột rửa bao giờ cho phai.
Hoặc:
Quét sân, đặt trác, rửa bình, thắp nhang
Hay:
Túc khiên đã rửa lâng lâng sạch rồi!
Trong văn chương Việt Nam, có một câu chuyện về xà bông của tác giả Sơn Nam mà
tôi đã đọc từ lúc bé và suy nghĩ mãi về câu chuyện này. Sơn Nam sinh năm 1926
và mất năm 2008, hưởng thọ 82 tuổi. Ông là một nhà văn, nhà báo và cũng là
người nghiên cứu văn hóa Việt Nam nổi tiếng. Truyện ngắn Bác Vật Xà Bông,
trích trong tập chuyện Hương rừng Cà Mau của nhà văn Sơn Nam nói về một nhân
vật giỏi về khoa học, kiến thức uyên bác mà chữ thời đó gọi là “bác vật”. Bác
vật tức là kỹ sư, nhà thông thái kỹ thuật. Chuyện xảy ra vào năm 1945, ông Hai
được cả xóm Xẽo Bần vùng U Minh Hạ quý trọng, vì ông Hai học ở bên Pháp về,
chọn xây nhà lập nghiệp tại khu Xẽo Bần. Tuy thế ông Hai cũng không tránh được
việc bị dân làng dè bỉu, nghi ngờ vì sự hiểu biết của người dân quê lúc đó khá
thấp. Một hôm ông biểu diễn cho dân xem cách ông nấu xà bông bằng dầu dừa và
tro, dự định sẽ mở một xưởng sản xuất xà bông lớn tại đây. Bà con sau hôm đó
học lóm được cách nấu xà bông, nghĩ là mình tự làm được rồi, đâu cần phải làm
công cho ông Hai nữa. Bác vật xà bông là ông Hai phải thất bại vì người dân
làm ngang, thiếu suy nghĩ. Việc “bản quyền” ngày ấy chưa có, nhưng ngày nay
việc bản quyền cũng thường bị vi phạm. Hàng giả, hàng nhái khắp mọi nơi, đặc
biệt từ phía Tàu Cộng. Biết bao “bác vật” đã phải thất bại, chịu mất mát thành
quả do công trình sáng tác từ tim óc của mình bị bắt chước. Hằng ngày, nhiều
người vô tình chuyển bài viết, nhạc phẩm thiếu tên tác giả, cũng là một thiếu
sót trong việc tôn trọng bản quyền. Thậm chí có người cố ý sao chép, sửa nhạc,
đánh cắp bản quyền rất đáng trách.
|
| Cô Ba |
Tôi đã kể trước đây mấy lần chuyện ông Đồ Nguyễn Đình Chiểu, bây giờ cũng xin
nhắc lại là ông Đồ đã rất khẳng khái bài chống Pháp, không chịu xài các sản
phẩm của Pháp. Biết xà bông là tốt, có ích lợi thực dụng nhưng ông Đồ Chiểu
nhất định không thèm xài. Điều này làm chúng ta suy nghĩ về lòng ái quốc, về
việc ủng hộ các sản phẩm nội hóa, không nên đua đòi theo ngoại quốc một cách
mù quáng.
|
Liên hệ tới xà bông thì dầu dừa ở Việt Nam được đánh giá là loại dầu lý tưởng
nhất cho xà phòng. Có người sợ là dầu dừa dễ làm da bị mọc mụn, nhưng khoa học
đã chứng minh sau khi có phản ứng xà phòng hóa, thì dầu dừa đã biến chất và
không làm các loại mụn trên người phát triển được nữa.
Ở ngoại quốc thì Black soap là loại xà phòng được coi là 100% thiên nhiên.
Giống xà phòng đen này được cho là sáng tạo của những người dân Ghana ở Châu
Phi. Black soap không được làm từ kiềm tổng hợp, mà từ dầu cọ và tro đốt của
các loại cây.
Bây giờ mời bạn cùng trở lại thời sau 1975, khi cái gì cũng quý, cũng khó
khăn, nên xà bông thơm từ ngoại quốc gởi về cũng trở thành một loại xa xí
phẩm. Nếu nghe lại bài hát Món Quà cho Quê hương của cố nhạc sĩ Việt Dzũng thì
bạn sẽ hình dung được ngay. Hồi đó người nhà bên Mỹ gởi về Việt Nam mấy cục xà
bông, chúng tôi quý lắm hít hà mãi. Khi thấy giá in trên cục xà bông là vài
chục cents, tôi thắc mắc ghê lắm không hiểu sao mà xà bông thơm ở Mỹ lại rẻ
thế. Nếu tính một giờ làm việc lúc ấy được trả lương khoảng 4 đô một giờ, thế
thì mỗi giờ có thể mua được cả chục cục xà bông, sao mà sướng vậy! (Hồi ấy
không biết ở Mỹ đi làm phải đóng thuế). Nhưng dù sao thì xà bông hải ngoại
cũng rất rẻ so với giá ở Việt Nam thời “bao cấp”. Quả thế, khi thiếu thốn thì
cái gì cũng thấy quý, khi mất đi thì mới thấy tiếc. Bạn tôi kể chuyện chị
không dám đem xà bông “ngoại” ra tắm mà phải cắt thành những miếng mỏng, bỏ
trong túi áo hoặc tủ quần áo để giữ mùi thơm. Một người bạn khác sau 1975
không làm cô giáo dạy học được nữa mà phải ra bán cá ở ngoài chợ nuôi gia
đình, cả người và quần áo bị nhuốm mùi tanh. Chiều về bị ông chồng chê hôi,
chị phải dành dụm để mua được bánh xà bông tắm cho bay mùi cá. Bạn nghĩ sao về
ông chồng này? Bây giờ tôi già rồi nên cũng thông cảm vì có những người rất
nhạy cảm với mùi hôi tanh của cá, nhưng hồi đó còn trẻ tôi ghét ông này lắm,
muốn bảo anh ta giỏi thì thay chị ra chợ bán cá đi rồi biết!
Tản mạn về soap thì cũng không quên nhắc chuyện trên các trang mạng, người ta
cũng hay quảng cáo rầm rộ loại xà phòng làm tại Thái Lan, đặc biệt có thể giúp
tăng vòng ngực một cách nhanh chóng. Bạn có mua thử chưa? Không nên đâu nhé vì
các chuyên viên cho biết không có loại xà bông nào như thế. Muốn tăng vòng
ngực chỉ có cách xoa bóp, tập thể dục là hiệu nghiệm thôi. Không thể xức cái
gì bên ngoài mà có kết quả cả, đừng tốn tiền vô ích. Một loại xà bông “xạo”
khác là xà bông được quảng cáo sẽ làm giảm béo, xuống cân, cũng làm tại Thái
Lan. Xà phòng này được nói là khi tắm xong sẽ làm tự động tan mỡ, vóc dáng
thanh tao, nghe khó tin quá nên dĩ nhiên là không có thật.
Hiện nay, người ta trộn nhiều hóa chất tạo ra nhiều bọt trong xà bông để thu
hút khách hàng, nhưng không phải bột giặt, xà bông nào càng nhiều bọt thì chất
lượng càng tốt. Vì thế bạn đừng tính tiêu chuẩn nhiều bọt khi mua xà bông về
xài nhé. Theo báo cáo của viện Nghiên cứu Sức khỏe và An toàn Lao động Hoa Kỳ,
trong các loại xà phòng công nghiệp có hằng trăm chất độc hại - Một thực tế mà
các nhà sản xuất xà phòng công nghiệp đều muốn giữ kín. Tuy nhiên cũng may các
chất độc này không vượt quá con số cho phép. Từ đó các loại xà bông Sinh Dược,
với dầu dừa hữu cơ và tinh dầu thiên nhiên nguyên chất là sản phẩm được ưa
chuộng hơn. Chẳng hạn loại xà phòng làm từ phân con tằm được cho là rất tốt.
Chất thải từ con tằm - loại tằm nuôi để lấy tơ dệt vải - nếu lấy phân của
chúng trong khoảng mùa xuân đến mùa hạ, là thời điểm lá dâu có nhiều dưỡng
chất nhất, đem pha vào làm xà bông thì xà bông này sẽ làm sáng da, giúp làm mờ
các vết tàn nhang, cân bằng độ dầu cho da. Ngoài ra cũng có loại xà phòng làm
từ trái khổ qua cũng làm giảm viêm mụn, se mát da tốt hơn. Những trái ổi ruột
đỏ thơm ngon cũng từng được sử dụng làm xà bông ổi, cho ra loại xà bông có mùi
ngọt ngào, thơm phức như trái ổi.
Ngoài công dụng tắm giặt, xà bông còn có thể dùng để loại bỏ âm thanh khó chịu
của cánh cửa kêu cọt kẹt. Bánh xà phòng lúc này hữu ích như loại dầu mỡ bôi
trơn máy, giúp giải quyết tiếng kêu khó chịu của bản lề cửa cách nhanh chóng.
Nếu dây kéo, tức là zipper của quần áo bạn bị kẹt, bôi trơn bằng chút xà bông
cũng rất hiệu quả. Bôi trơn này hiểu theo đúng nghĩa đen, không phải là hối lộ
các quan chức như ở Việt Nam đâu!
Xà phòng có khả năng tiêu diệt và xua đuổi các loài côn trùng gây hại phổ biến
trên các loại cây trồng trong nhà và ngoài vườn. Hãy pha khoảng 4 lít nước với
một muỗng canh xà phòng lỏng với một muỗng dầu thực vật, lắc đều và phun dung
dịch lên cây, lũ côn trùng sẽ không dám bén mảng đến cây cối trong nhà nữa.
Xà bông cũng có thể dùng để lấp đầy các lỗ đinh trên tường, lỗ thủng sẽ được
vá một cách tốt đẹp. Nên chọn loại xà phòng trùng với màu tường để “che dấu tội lỗi” nhé.
Các mẹo vặt cũng bảo rằng hãy để cục xà phòng có mùi hương yêu thích trong
phòng, nhất là các tủ quần áo. Hương thơm tỏa ra từ xà phòng sẽ đánh bay các
mùi hôi, làm quần áo thơm tho. Mùi thơm của xà bông sẽ phai nhạt dần theo thời
gian, nên bạn đừng mua về để lâu quá. Chúng tôi có người bạn khi thấy xà bông
đại hạ giá rất rẻ, mua về hằng mấy trăm cục, chai lọ để dành, nhìn “kho” xà
bông của chị mà phải phì cười, nhưng chắc chắn sẽ không xài kịp rồi bị mất
phẩm chất.
Một loại dị ứng gây ra từ xà phòng cũng thường được nhắc tới. Số người dị ứng
với xà bông có thể chiếm hơn 5% dân số thế giới vì các sản phẩm tẩy rửa đều
chứa một lượng nhỏ các chất hóa học, dù không gây hại cho cơ thể nhưng cũng có
người bị ngứa, nổi mụn, cần tìm hiểu nguyên do và tránh.
Nước rửa chén đĩa, nồi niêu là một hợp chất xà phòng có nhiều bọt, giúp loại
bỏ dầu mỡ, vết bẩn, vi khuẩn trên chén dĩa rất hiệu quả. Tuy nhiên, nếu dùng
nước rửa chén để giặt quần áo thì trước là tốn nước nhiều, vì nó có bọt nhiều
phải xả nước nhiều lần. Sau là nó sẽ dễ làm bạc màu hư hại chất vải. Cũng có
người hòa tan nước rửa chén cùng thuốc tẩy quần áo, điều này mang lại nguy
hiểm cho sức khỏe vì nước rửa chén và thuốc tẩy quần áo khi hòa chung có thể
thành một hợp chất độc hại. Các hoá chất đều có phản ứng khác nhau khi pha
trộn, có người không biết đã trộn các chất thuốc tẩy, hóa chất để rửa hồ tắm
chung với nhau, ngửi phải và ngất xỉu, phải nằm “cô-ma” bất động thời gian dài
mới tỉnh lại được. Vậy nên mình phải rất cẩn thận khi xài các chất tẩy rửa,
nên đeo bao tay và bịt mũi khi sử dụng.
Xà bông dạng lỏng không được đem lên máy bay. Nếu có phải gửi trong valy hành
lý, không được để trong xách tay vì luật an toàn hàng không chỉ cho mang theo
một lượng chất lỏng rất nhỏ, vì sợ không tặc mang theo vũ khí hóa học gây xáo
trộn trên chuyến bay.
|
| Gold and Diamond Infused Soap |
Trên thế giới ngày nay có đủ loại xà bông, mắc nhất là Gold and Diamond
Infused Soap, giá lên tới $2,800 đô Mỹ một cục vì làm bằng bột vàng và kim
cương, Kim cương này chắc chắn phải xay mịn nếu không sẽ làm rách da người
dùng. Với riêng tôi, giá $2800 đô thì dù mịn màng cỡ nào vẫn làm tôi rách da,
xót dạ vì tiếc tiền! Xà bông để tắm chó cũng có nhiều loại giá rất cao, mắc
hơn loại để tắm người rất nhiều. Bản thân tôi không thích nuôi chó lắm, lại
bận rộn không có thời gian chăm sóc, nay biết xà bông tắm chó khá mắc tiền,
nên càng không dám làm chủ loại thú cưng này.
Người ta liệt kê một số nhãn hiệu xà bông hiện đang nổi tiếng trên thế giới là
Dove, Olay, Dial, Irish Spring, Aveeno, Ivory, Cetaphil, Caress… Bạn đang xài
và thích loại nào, tôi thì rất dễ tính, loại nào sales hạ giá thì mua, không
kén chọn mấy.
|
|
Một chuyện lạ khác liên hệ tới soap là có một bà bầu, được lên báo vì bà khác
hẳn với những phụ nữ có thai khác thèm ăn chua, thèm chocolate hoặc thứ gì đó
trong thời kỳ ốm nghén. Riêng bà bầu này có sở thích kỳ lạ là thèm ăn xà
phòng. Cô người nước Anh, tên là Jess Gayford, 26 tuổi. Từ khi mang thai ở
tháng thứ 8, tự nhiên cô bắt đầu nghiện ăn xà phòng và dung dịch rửa tay. Em
bé sanh ra chắc là rất sạch sẽ, thơm tho và nhất là khi sanh nở sẽ rất
trơn tru, dễ dàng! Cũng xin mở ngoặc là tại Việt Nam cũng có bà bầu ghiền ăn
ngói suốt thời kỳ mang thai. Ngói vừa khô, vừa cứng, mà sao lại thèm và nuốt
được, chẳng biết giải thích cách nào đây.
Báo chí Việt Nam cũng từng đăng tin một bà cụ hơn 80 tuổi, được giảm án từ tử
hình xuống tù chung thân vì tuổi cao, sức yếu và trí nhớ không còn minh mẫn.
Chuyện xảy ra vào tháng 12, 2014, khi bà Hương bị hải quan tại sân bay Tân Sơn
Nhất phát hiện giấu 36 cục xà phòng có ma túy bên trong, được gói cẩn thận
trong 2 va-li hành lý chuẩn bị gởi sang Úc. Khi bị thẫm vấn, bà Hương lú lẫn
nói lung tung, người ta tình nghi bà nhận lời ai đó làm chuyện này để kiếm
tiền, nhưng chủ nhân thật của 36 cục xà bông này vẫn được gói trong vòng bí
mật.
Chuyện lạ thế giới về xà bông là Chang Yu-Te, người thổi bong bóng xà phòng ở
Đài Loan đã phá kỷ lục Guinness thế giới bằng cách thổi 738 quả bóng vào bên
trong một quả bóng lớn trong thời gian 2 phút. Với thành tích này, Chang trở
thành nổi tiếng. Hôm nào rảnh, bạn thử thổi bong bóng xem sao nhé. Bong bóng
xà phòng rất dễ vỡ, thế nhưng người đàn ông Đài Loan này đã vô cùng khéo léo
và tập luyện thường xuyên mới đạt được kỷ lục. Người ta cũng ghi nhận kỷ lục
những cục xà bông to nhất hoặc nhỏ nhất trên thế giới, hình thù kỳ lạ nhất.
Có lẽ vì bong bóng rất mong manh, dễ vỡ nên người ta ví von tình yêu và hạnh
phúc cũng giống như bong bóng xà phòng. Quả thế, bong bóng rất đẹp, mới đầu
thì nhỏ, sau khi thổi hơi to lên sẽ lóng lánh màu sắc của cầu vòng, nhưng sau
khi to tới mức nào đó, chắc chắn nó sẽ bể tan tành, cũng như niềm vui và hạnh
phúc tình yêu cũng rất dễ tan vỡ.
Riêng tôi, hồi ở trại tị nạn Galang, Nam Dương, không có tiền mua xà bông thơm
gội đầu, tôi đã từng phải dùng xà bông bột giặt quần áo để gội đầu, có lẽ vì
thế tóc đã ít ngày càng ít, càng rụng. Những cảnh nghèo khổ phải trải qua nhắc
tôi luôn nhớ về quá khứ của mình, nhủ lòng nên thông cảm với người kém may mắn
và mong được góp phần giúp đỡ người gặp khó khăn trong mọi hoàn cảnh một cách
hữu hiệu hơn. Người ta cần xà bông trong đời sống hằng ngày để rửa ráy, tắm
giặt, các hãng sản xuất thi nhau làm các loại sản phẩm để cạnh tranh, riêng
tâm hồn, đời sống tinh thần cũng rất cần bồi dưỡng, làm cho sạch trong thăng
tiến, không biết chúng ta có cần đặt quan trọng việc thanh tẩy tâm hồn, đời
sống tinh thần không? Nếu có thì cách nào, làm sao. Câu hỏi này mong bạn trả
lời dùm nhé.
Câu chuyện về xà bông xin tạm kết thúc ở đây. Chúc bạn luôn thanh thản, trong
sạch, thơm tho từ thể xác tới tinh thần
Nguyễn Ngọc Duy Hân
Post a Comment