Tựa Truyện Kiều
Bài tựa Truyện Kiều bằng Hán văn do Tiên Phong Mộng Liên Đường chủ nhân viết năm 1820, Bùi Kỷ và Trần Trọng Kim dịch, in ở đầu quyển Truyện Thúy Kiều, Vĩnh Hưng Long thư quán xuất bản ở Hà Nội năm 1925.
Thiên địa gian, hữu tuyệt thế tài tình nhân, diệc bất năng vô khảm khả bất bình sự, tài nhi phất hoạch tương ngộ, tình hoạch nhi phất tương úy, thử đoạn tràng chi sở do sanh dã. Cánh hữu liên tích tài tình giả, đổ kì sự nhi quan kì nhân, năng bất vi chi ô ế hồ. Hà dĩ chi ngôn thánh nhân vong tình, hạ ngu bất cập tình, tình chi sở chung chánh tại ngã bối. Cố nhân kí quả tình, định thị vô tài, đãn mục mông y sanh hạt, tử ư quan túy bão chi trung, nguyệt tịch hoa thần, thảo mộc cầm ngư yên tắc dĩ nhĩ. Nhược dĩ tuyệt thế tài tình chi nhân, ngọc mạo hoa nhan, cẩm tâm tú khẩu, hữu liễu nhứ ngâm thành thiêm hương liêm chi sắc, hữu đồng thi phú tựu tranh thư án chi quang, nhất bàn tài tình quán thiên thu, nhi độc bộ giả, túng hữu chân chánh tài nhân, hưng chi hợp tác, hoa tiền thi vận, nguyệt hạ cầm thanh, hài bách niên mĩ mãn, ân tình thành nhất đại phong lưu thoại, bổn đương chi giả, kí vô khảm khả bất bình chi sự, truyền chi giả hựu an hữu Đoạn Trường Tân Thanh tai. Duy dĩ giai kì dị ngộ, hảo sự đa khiên, hoàn hưởng bất thành, nhi trúc thanh không động, đào hoa y cựu nhi nhân diện dĩ phi. Tài nhi phất hoạch tương ngộ yên, tình nhi phất hoạch tương úy yên, dĩ tuyệt thế tài tình chi nhân nhi trị thử khảm khả bất bình chi sự, bất cơ ư thiên chi ách nhân thái thậm hồ. Thử Đoạn Trường Tân Thanh chi sở vi tác dã. Kim Trọng Thúy Kiều phong tình lục trung bất thuyết dã. Phong tình chi hữu lục cựu hĩ, Hồng Sơn Tố Như tử ngoạn kì lục, kì kì sự, liên mẫn kì tài chi bất ngộ, ư thị hồ dịch chi dĩ quốc âm, nhan chi viết Đoạn Trường Tân Thanh, lục tắc cựu, nhi đoạn tràng chi thanh tắc tân dã. Thủy chung kết khởi, đại để dĩ "tạo vật đố tài" nhất ngữ. Nhi cái Thúy Kiều nhất sanh, hữu thần thi tình tiêu sái, hồn phiêu tọa lí chi nhân, hữu thần cầm vận du dương, não sát đăng tiền chi khách. Hữu thần châm giới duyên đầu, nhi tình thâm mặc khế, hữu thần hải tang cục hoán, nhi thần vận biến di. Thanh lâu phạm khuyết, đệ vi lai vãng chi tràng, thanh cảnh trần tung, bão lịch nhàn mang chi huống, bi hoan li hợp, thập ngũ niên gian. Tự sự thông chân, trực thị văn trung hữu họa, khán đáo mộng tỉnh đoạn tràng căn duyên vị liễu, cầm chung bạc mệnh oán hận nan tiêu, tuy thần liêu thế viễn, mạc đổ kì nhân, nhi hào đoan huyết sái, chỉ thượng sanh lệ, độc chi giả kim nhân tâm túy, kim nhân hồn tiêu, cảm khái lâm li, hữu bất thắng kì tràng chi dục đoạn dã. Vị chi Đoạn Trường Tân Thanh dã diệc nghi. Dư thường ư mai song chi hạ, duyệt chi nhất biến, thủy nhạ Tố Như tử dụng tâm chi khổ, tự sự chi thần, tả cảnh chi công, đàm tình chi thiết, tự phi nhãn phù lục hợp, tâm quán thiên thu vị tất hữu thử lực dã. Toại hân nhiên vi chi tự.
Thúy Kiều chi khấp Đạm Tiên, Tố Như tử chi truyền Thúy Kiều, tích tuy thù, nhi tâm tắc nhất, hậu chi liên kim nhân, do kim nhân chi liên cổ nhân, tài tình nhị khổng, thành phổ thiên hạ cổ kim tài tử chi thông luy dã. Dư dĩ đạm mặc nhất chương bằng điếu Thúy Kiều ư thiên tải chi hạ, tuy ba nhân hạ lí bất túc dĩ ngưỡng bỉ dao thiên, diệc biểu nhất chủng tài tình sầu trái, dị đại đồng tâm, hạnh đắc vĩ Tố Như tử chi Tân Thanh đồng vi đỗng khốc cổ nhân chi đoạn tràng vân nhĩ.
Thần
Hoàng triều Minh Mệnh Vạn Niên chi Trọng Xuân, thượng hoán
Tiên Phong Mộng Liên Đường chủ nhân, thư vu Hạc giang chi Thán Hoa hiên.
Chú thích:
(1) Tạ Đạo Uẩn 謝道韞 ngâm thơ liễu nhứ (bông tuyết bay). Truyện Kiều: Khen: Tài nhả ngọc phun châu, Nàng Ban ả Tạ cũng đâu thế này.
(2) Mạnh Hạo Nhiên 孟浩然 vịnh cây ngô đồng: Vi vân đạm Hà Hán, Sơ vũ tích ngô đồng 微雲淡河漢, 疏雨滴梧桐 (Tỉnh thí kì kí trường minh 省試騏驥長鳴).
(3) Vượt hơn tất cả xưa nay.
(4) Bởi chữ "thiên tác chi hợp" ở Kinh Thi, ý nói trời xe duyên vợ chồng.
(5) hoàn 環: vòng để đeo trang sức. Ngày xưa, phụ nữ đeo vòng ngọc trên mình, đi đâu đều nghe tiếng vang. Vương Thực Phủ 王實甫: Lan xạ hương nhưng tại, bội hoàn thanh tiệm viễn 蘭麝香仍在, 佩環聲漸遠 (Tây sương kí 西廂記, Đệ nhất bổn, Đệ nhất chiết) Mùi hương lan vẫn còn ở lại, nhưng tiếng vòng ngọc xa dần. Nhượng Tống dịch thơ: Hương lan còn thoảng, tiếng vàng đã xa.
(6) Thôi Hộ 崔護: Nhân diện bất tri hà xứ khứ, Đào hoa y cựu tiếu đông phong 人面不知何處去, 桃花依舊笑東風 (Đề đô thành nam trang 題都城南莊) (Giờ đây) mặt người không biết đã đi đâu, (Chỉ còn) hoa đào, vẫn như trước, cười với gió đông. Truyện Kiều: Trước sau nào thấy bóng người, Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông.
(7) rừng tía: do chữ tử trúc lâm 紫竹林, chỗ ở của Phật Quan Âm Bồ Tát. Truyện Kiều: Nàng từ lánh gót vườn hoa, Dường gần rừng tía, dường xa bụi hồng.
(8) dao thiên 瑤篇: chỉ thơ văn rất hay.
Mộng Liên Đường chủ nhân tên thật là Nguyễn Đăng Tuyển là nhà văn thời Nguyễn (1795–1880).
天地間，有絕世才情 人，亦不能無坎坷不 平事。才而弗獲相遇， 情獲而弗相慰，此斷腸 之所由生也。更有憐惜 才情者，睹其事而觀其 人，能不為之嗚咽乎。 何以之言聖人忘情，下 愚不及情，情之所鍾正 在我輩。故人既寡情， 定是無才，但目矇衣生 瞎，死於冠醉飽之中， 月夕花晨，草木禽魚焉 則已爾。若以絕世才情 之人，玉貌花顏，錦心 繡口，有柳絮吟成添香 奩之色，有桐詩賦就爭 書案之光，一般才情冠 千秋。而獨步者，縱有 眞正才人，興之合作， 花前詩韻，月下琴聲， 諧百年美滿，恩情成一 代風流話，本當之者， 既無坎坷不平之事，傳 之者又安有斷腸新聲哉 。惟以佳期易誤，好事 多愆，環響不成，而竹 聲空動，桃花依舊而人 面已非。才而弗獲相遇 焉，情而弗獲相慰焉， 以絕世才情之人而值此 坎坷不平之事，不幾於 天之厄人太甚乎。此斷 腸新聲之所為作也。金 重翠翹風情錄中不說也 。風情之有錄舊矣，鴻 山素如子玩其錄，奇其 事，憐憫其才之不遇， 於是乎譯之以國音，顏 之曰斷腸新聲。錄則舊 ，而斷腸之聲則新也。 始終結起，大抵以造物 妬才一語。而蓋翠翹一 生，有辰詩情瀟洒，魂 飄坐裡之人，有辰琴韻 悠揚，惱殺燈前之客。 有辰針芥緣投，而情深 默契。有辰海桑局換， 而辰運變移。青樓梵闕 ，遞為來往之場，清境 塵蹤，飽歷閒芒之況， 悲歡離合，十五年間。 敘事通眞，直是文中有 畫，看到夢醒斷腸根緣 未了，琴終薄命怨恨難 消，雖辰寥世遠，莫睹 其人，而毫端血洒，紙 上生淚，讀之者今人心 醉，今人魂消，感慨淋 漓，有不勝其腸之欲斷 也。謂之斷腸新聲也亦 宜。余嘗於梅窗之暇， 閱之一遍，始訝素如子 用心之苦，敘事之神， 寫景之工，談情之切， 自非眼浮六合，心貫千 秋未必有此力也。遂欣 然為之序。 翠翹之泣淡仙，素如 子之傳翠翹，跡雖殊， 而心則一，後之憐今人 ，猶今人之憐古人，才 情二孔，誠普天下古今 才子之通累也。余以淡 墨一章憑吊翠翹於千載 之下，雖巴人下里不足 以仰比瑤篇，亦表一種 才情愁債，異代同心， 幸得尾素如子之新聲同 為慟哭古人之斷腸云耳 。 辰皇朝明命萬年之仲春， 上浣僊峰夢蓮堂主人， 書于鶴江之嘆花軒。 |
Trên đời mà quá tài tình, Tránh sao khỏi chuyện bất bình xảy ra. Tài không gặp kẻ tài hoa, Tình không gặp kẻ để mà kết đôi. Căn nguyên từ đó mệnh trời Đoạn trường hai chữ buộc người tài hoa. Có người tiếc ngọc thương hoa, Trước đèn viết chuyện để mà tiếc thương. Tình thì ai chẳng vấn vương Có chăng bậc thánh mới buông được tình. Chữ tài đi với chữ tình Không tình là kẻ vô minh bất tài. Trong vòng áo mũ cân đai Sống chết trong cuộc no say thấp hèn. Biết gì trăng sáng ban đêm Biết gì hoa nở trước thềm ban mai. Sống thế như thể những loài Cỏ cây chim cá cũng hoài đời thôi. Còn bậc tuyệt thế trên đời Mặt hoa lòng gấm đủ tài ca ngâm Gặp bậc chân chính tài nhân Kết duyên tác hợp phúc phần đẹp đôi Ngâm thơ hoa cũng mỉm cười Gảy đàn trăng cũng tỏ ngời sáng trong Ái ân trọn nghĩa trăm năm Một thiên tình lục trọn phần phong lưu Thế nhưng nào có dễ đâu Tài mệnh tương đố bể dâu thôi đành Đặt ra Đoạn Trường Tân Thanh Để cho người đọc cũng đành tiếc thương. Chuyện đời trăm nẻo muôn đường Dịp may dễ lỡ, tốt thường bị sai. Có tài không gặp được tài Có tình không gặp được ai thoả tình Gặp toàn những chuyện điêu linh Trời già gây chuyện bất bình lắm a Đoạn Trường từ đó mà ra Một thiên tình lục phong ba kiếp người. Phonh tình cổ lục xưa rồi Tố Như xem truyện thương người tài hoa Đoạn Trường Tân Thanh viết ra Đoạn trường tiếng cũ thành ra mới rồi Bốn chữ “Tạo vật đố tài” Cũng đủ diễn tả đời Kiều trải qua: Khi thì lai láng tình thơ Cùng người tri kỷ hàng giờ ái ân Dưới trăng gảy khúc đàn cầm Để người tựa án muôn phần ngợi khen Tiêu tao đắm khúc dưới đèn Tưởng như là đã hữu duyên gặp người Khi duyên kim cải, thề bồi Khi lại sóng gió nổi trôi ba đào Lầu xanh mấy lượt ra vào Cửa chiền cũng đã bước vào tựa nương Nghe đời từng trải mà thương Trải qua mười mấy năm trường gian nan Vui, buồn, lúc hợp, lúc tan Trong văn tả rất rõ ràng chẳng sai Như tranh hoạ một đời người Trải ra cho thấy một đời đau thương. Xem chỗ tỉnh giấc đoạn trường Mà căn duyên vẫn vấn vương buộc vòng Khúc đàn bạc mệnh gảy xong Mà sao oán hận vẫn còn chưa tha Cho dù chuyện ấy đã xa Người xưa đã khuất cảnh xa ngút ngàn Lời văn như máu chảy tràn Như nước mắt thấm trên trang giấy này Người đọc ai chẳng thương thay Ngậm ngùi đau đớn vơi đầy tiếc thương Rằng đây một khúc đoạn trường Đúng thay tên gọi Đoạn Trường Tân Thanh. Lúc nhàn đọc hết một lần Nghĩ ra thì cũng lấy làm lạ thay: Tố Như khổ tâm thế này Tự sự khéo tả, văn hay tuyệt vời Nếu không nghĩ đã ngàn đời Mắt thấu sáu cõi việc đời đã thông Thì sao trải được tấm lòng Viết lên trang giấy với công phu này Rằng hay quả thực là hay Lòng vui nên viết bài này đề văn. Thuý Kiều thì khóc Đạm Tiên Tố Như viết truyện Thuý Kiều khác nhau Hai việc tuy có khác nhau Nhưng lòng là một, thâm sâu tình người Trước, sau, kim, cổ trên đời Tài tình, thông luỵ của người tài hoa. Thiên mực nhạt với lòng ta Lời văn quê kệch viếng xa nàng Kiều Sánh bằng chẳng được bao nhiêu Chỉ mong tỏ dạ hiểu điều nhân duyên Được nối sau bức dao thiên Cùng làm một khúc đoạn trường tiếc thương Sắc tài vương khúc đoạn trường Để cùng nhỏ lệ tiếc thương Thuý Kiều. Ngày 20 tháng 2 năm 2021 Bùi Phạm Thành |
Phạm Quý Thích 范貴適 sinh ngày 19 tháng 10 năm Canh Thìn (25-12-1760), tự Dữ Đạo 與道, hiệu Lập Trai 立齋, Thảo Đường cư sĩ 草堂居士, người xã Hoa Đường, tỉnh Hải Dương, đậu tiến sĩ năm Cảnh Hưng thứ 40 (1779), làm quan giữ chức Thiêm sai tri công phiên. Gia Long lên ngôi, ông được bổ làm đốc học, được ít lâu thì xin từ chức. Đầu đời Gia Long (1802) vời ông ra, ông từ chối không được, giữ chức Thị trung học sĩ, tước Thích An Hầu, trông coi việc chép sử (1811). Ít lâu, ông cáo quan về quê. Đầu đời Minh Mạng (1821) lại vời ông ra ông đang bệnh, lấy cớ ấy từ chối, từ đó ông chăm lo việc dạy học ở quê nhà, đào tạo được nhiều trí thức như Nguyễn Văn Lữ, Nguyễn Văn Siêu, Vũ Tông Phan...
Ông là người đầu tiên đem Truyện Kiều ra giảng dạy học trò, sau đó làm bài Ðoạn trường tân thanh đề từ.
(tiểu sử, thơ chữ Hán và dịch nghĩa trích từ trang thi viện:
Ý kiến riêng của chúng tôi thì chỉ với hai câu:
Nhất phiến tài tình thiên cổ luỵ
“Tân thanh” đáo để vị thuỳ thương.
là lời tóm tắt truyện Kiều ngắn và tuyệt vời nhất.
斷腸新聲題辭 佳人不是到錢塘， 半世煙花債未償。 玉面豈應埋水國， 冰心自可對金郎。 斷腸夢裏根緣了， 薄命琴終怨恨長。 一片才情千古累， 新聲到底為誰傷。 Đoạn trường tân thanh đề từ Giai nhân bất thị đáo Tiền Đường, Bán thế yên hoa trái vị thường. Ngọc diện khởi ưng mai Thuỷ quốc, Băng tâm tự khả đối Kim lang. Đoạn trường mộng lý căn duyên liễu, “Bạc mệnh” cầm chung oán hận trường. Nhất phiến tài tình thiên cổ luỵ, “Tân thanh” đáo để vị thuỳ thương. Dịch nghĩa Nếu người đẹp mà không đi đến sông Tiền Đường, Thì nửa đời lầu xanh vẫn chưa trả xong nợ. Mặt ngọc của nàng đâu cần phải chìm xuống thuỷ cung, Lòng băng tuyết của nàng thì xứng đáng gặp chàng Kim lắm. Giấc mộng đoạn trường nay đã biết rõ nguồn cơn, Khúc đàn “Bạc mệnh” dứt rồi nỗi hận còn vương. Vì một mảnh tài tình mà ngàn năm còn luỵ, Tác phẩm “Tân thanh” này vì ai mà thương cảm đau lòng. Nguồn: Dương Quảng Hàm, Việt Nam văn học sử yếu, Trung tâm học liệu xuất bản, 1968, trang 360-361 |
Đề tựa truyện Kiều Người đẹp không đến sông Tiền Đường, Nửa kiếp lầu xanh nợ vẫn vương. Mặt ngọc cần chi dìm đáy nước, Lòng trong xứng đáng với người thương. Giấc mộng Đoạn Trường nguồn cơn rõ, Khúc đàn Bạc Mệnh hận còn vương. Một mảnh tài tình ngàn năm khổ, Câu truyện “Tân thanh” thật cảm thương. oOo Tiền Đường nếu không đến nơi, Lầu xanh nửa kiếp chẳng rời được đâu. Cần chi chìm xuống sông sâu, Tấm lòng băng tuyết xứng câu ân tình. Đoạn trường mộng đã phân minh, Dứt cung "Bạc mệnh" hận tình còn vương. Tài tình chi để đoạn trường, "Tân thanh" chuyện ấy cảm thương cho người. Bùi Phạm Thành (Ngày 24 tháng 2 năm 2021) |
Post a Comment