Mười Bức Tranh Chăn Trâu

Mười bức tranh chăn trâu (Thập Mục Ngưu Đồ  十牧牛圖) được sáng tác vào thời nhà Tống (960-1279), tương ứng với quá trình hành đạo của một người phát nguyện đạt Giác ngộ. Mười bức tranh này có thể xem là biểu tượng cô đọng nhất, trình bày tinh hoa của Phật giáo Thiền tông Đại thừa.

Thơ Bảy Chữ Bốn Câu (Thất Ngôn Tứ Tuyệt): Quách An Thiền Sư (kuòān shīyuǎn)

Họa-Sĩ: Một số hoạ sĩ Nhật - https://terebess.hu/english/bulls.html

Phần tiếng Anh trích từ: https://en.wikipedia.org/wiki/Ten_Bulls

Phần chữ Tàu và âm Hán-Việt trích từ:

https://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BA%ADp_m%E1%BB%A5c_ng%C6%B0u_%C4%91%E1%BB%93

Chuyển Dịch Thơ (7 chữ và 6-8) và tô màu tranh: Bùi Phạm Thành

Hoàn tất: Ngày 14 tháng 2 năm 2021 - Ngày mùng 3 Tết Tân Sửu.

1. In Search of the Bull In the pasture of the world, I endlessly push aside the tall grasses in search of the Ox. Following unnamed rivers, lost upon the interpenetrating paths of distant mountains, My strength failing and my vitality exhausted,  I cannot find the Ox.	1. Tìm Trâu Trong một thế giới bao la, Cánh đồng cỏ mọc vượt qua khỏi đầu. Vạch cỏ ta cố tìm trâu, Lần theo dòng nước sông sâu vô tình. Lạc vào trong cõi vô minh Con đường đưa tới những thành núi cao. Mệt nhoài bước thấp bước cao Tàn hơi nhưng có thấy nào bóng trâu.
① 尋牛 茫茫撥草去追尋。 水闊山遙路更深。 力盡神疲無處覓。 但聞風樹晩蟬吟。 1. Tầm ngưu Mang mang bát thảo khứ truy tầm Thuỷ khoát sơn dao lộ cánh thâm Lực tận thần bì vô xứ mịch Đãn văn phong thụ vãn thiền ngâm.	1. Tìm Trâu Vạch cỏ bao la để kiếm tìm Mặt nước mênh mang núi xa thêm Mệt lả nhưng tìm đâu chẳng thấy Tiếng ve trong gió hát vang rền.                        oOo Bao la vạch cỏ tìm trâu, Đường xa núi thẳm sông sâu tìm hoài. Mỏi mòn kiệt sức mệt nhoài, Rừng phong vang vọng u hoài tiếng ve.

2. Discovery of the Footprints Along the riverbank under the trees, I discovered footprints. Even under the fragrant grass, I see his prints. Deep in remote mountains they are found. These traces can no more be hidden than one's nose, looking heavenward.	2. Thấy Dấu Chân Trâu Dọc bờ sông, dưới tàn cây, Ta chợt tìm thấy đây này dấu chân. Ẩn trong đám cỏ thơm lừng, Ta nhìn thấy dấu rõ ràng như in. Tận trong núi thẳm ta tìm Dấu vết kia chẳng còn kìm dấu ta Mũi trâu giờ đã lộ ra Ngước nhìn lên tận bao la đỉnh trời.
② 見跡 水邊林下跡偏多。 芳草離披見也麼。 縱是深山更深處。 遼天鼻孔怎藏他。 2. Kiến tích Thuỷ biên lâm hạ tích thiên đa Phương thảo li phi kiến dã ma Túng thị thâm sơn cánh thâm xứ Liêu thiên tị khổng chẩm tàng tha	2. Thấy Dấu Rừng cây ven nước lắm dấu chân Vén cây vạch cỏ tiến lại gần Rừng sâu núi thẳm dù xa tắp Mũi trâu ngất ngưởng lộ ra dần.                        oOo Ven rừng bờ nước dấu chân Vén cây vạch cỏ dần dần lộ ra Dẫu cho núi thẳm trùng xa Ngất trời lỗ mũi hiện ra đây rồi.

3. Perceiving the Bull I hear the song of the nightingale. The sun is warm, the wind is mild, willows are green along the shore - Here no Ox can hide! What artist can draw that massive head, those majestic horns?	3. Thấy Trâu Ta nghe tiếng hót Hoàng oanh, Mặt trời nắng ấm, gió lành nhẹ đưa. Liễu xanh soi bóng bên hồ, Trâu kia chẳng thể trốn vô nơi nào. Cái đầu to lớn làm sao, Đôi sừng hùng vĩ ai nào vẽ nên?
③ 見牛 黄鶯枝上一聲聲。 日暖風和岸柳青。 只此更無廻避處。 森森頭角畫難成。 3. Kiến ngưu Hoàng oanh chi thượng nhất thanh thanh Nhật noãn phong hoà ngạn liễu thanh Chỉ thử cánh vô hồi tị xứ Sâm sâm đầu giác hoạ nan thành	3. Thấy Trâu Hoàng oanh ríu rít hót trên cành Gió êm nắng ấm cùng liễu xanh Không muốn quay về nơi chốn cũ Đầu sừng hùng vĩ ai hoạ thành.                        oOo Hoàng oanh đang hót trên cành Gió êm nắng ấm liễu xanh giao hoà Lòng không muốn trở lại nhà Đầu sừng hùng vĩ ai đà vẽ nên.

4. Catching the Bull I seize him with a terrific struggle. His great will and power are inexhaustible. He charges to the high plateau far above the cloud-mists, Or in an impenetrable ravine he stands.	4. Bắt Trâu Bắt trâu khó nhọc vô cùng, Bởi vì mãnh lực muôn trùng của trâu. Trâu chạy lên tận đỉnh cao, Vượt xa cả đám mây cao trên trời. Hay trong khe núi là nơi Ta không có thể lách người chui qua.
④ 得牛 竭盡神通獲得渠， 心强力壯卒難除。 有時才到高原上， 又入煙雲深處居。 4. Đắc ngưu Kiệt tận thần thông hoạch đắc cừ Tâm cường lực tráng tốt nan trừ Hữu thời tài đáo cao nguyên thượng Hựu nhập yên vân thâm xứ cư	4. Bắt Trâu Bắt trâu cố gắng hết sức mình Mãnh lực của trâu thật vô cùng Có khi lên tới trên đỉnh núi Có khi dưới vực khói mây chùng.                        oOo Đem ra hết sức bắt trâu, Bởi vì mãnh lực của trâu dồi dào. Có khi lên tận núi cao, Có khi lại xuống ẩn vào khói mây.

5. Taming the Bull The whip and rope are necessary, Else he might stray off down some dusty road. Being well-trained, he becomes naturally gentle. Then, unfettered, he obeys his master.	5. Chăn Trâu Dây, roi là vật rất cần, Để trâu không chạy xuống trần thế gian. Chăn khéo trâu sẽ thuần hoàn, Sau đó trâu sẽ sẵn sàng tuân theo.
⑤ 牧牛 鞭索時時不離身。 恐伊縱歩惹埃塵。 相將牧得純和也。 羈鎖無拘自逐人。 5. Mục ngưu Tiên sách thời thời bất li thân Khủng y túng bộ nhạ ai trần Tướng tương mục đắc thuần hoà dã Ki toả vô câu tự trục nhân	5. Chăn Trâu Dây, roi là vật chẳng lìa thân Ngại trâu lại vướng phải bụi trần Chăm khéo thì trâu thuần hoàn tánh Thả dây trâu ấy vẫn theo gần.                        oOo Dây, roi, vật chẳng lìa thân, Ngại trâu lại vướng bụi trần thế gian. Chăn khéo trâu sẽ thuần hoàn, Buông dây trâu vẫn sẵn sàng theo sau.

6. Riding the Bull Home Mounting the Ox, slowly I return homeward. The voice of my flute intones through the evening. Measuring with hand-beats the pulsating harmony, I direct the endless rhythm. Whoever hears this melody will join me.	6. Cưỡi Trâu Về Nhà Từ từ cưỡi trâu về nhà Sáo tôi vang vọng, chiều tà buông rơi. Tay kia vỗ nhịp từng hồi, Giao hoà nhịp điệu muôn đời chẳng ngưng. Nghe được giai điệu muôn trùng, Người trong trần thế đến cùng với ta.
⑥ 騎牛歸家 騎牛沫汁欲還家。 霞笛聲聲送晩霞。　　　　 一拍一歌無限意。 知音何必鼓唇牙。　　　 6. Kị ngưu quy gia Kị ngưu mạt trấp dục hoàn gia Hà địch thanh thanh tống vãn hà Nhất phách nhất ca vô hạn ý Tri âm hà tất cổ thần nha	6. Cưỡi Trâu Về Nhà Thong thả cưỡi trâu trở lại nhà Thổi khúc tiêu vang tiễn nắng tà Lời, nhịp hoà âm không cạn ý Hiểu nhau chẳng phải mở lời ra.                        oOo Cưỡi trâu thong thả về nhà, Tiếng tiêu đưa tiễn chiều tà buông rơi. Một nhịp hoà với một lời, Tri âm chẳng phải mở lời nói năng

7. The Bull Transcended Astride the Ox, I reach home. I am serene. The Ox too can rest. The dawn has come. In blissful repose, Within my thatched dwelling I have abandoned the whip and ropes.	7. Quên Trâu Cưỡi trâu, ta về tới nhà, Ta thì thanh thản, trâu đà nghỉ ngơi. Bình minh đã đến đây rồi, Bên trong nhà cỏ bỏ rơi roi, thừng.
⑦ 忘牛存人 騎牛已得到家山。 牛也空兮人也閑。 紅日三竿猶作夢。 鞭繩空頓草堂間。 7. Vong ngưu tồn nhân Kị ngưu dĩ đắc đáo gia san Ngưu dã không hề nhân dã nhàn Hồng nhật tam can do tác mộng Tiên thằng không đốn thảo đường gian	7. Quên Trâu Còn Người Nay đã cưỡi trâu trở lại nhà Trâu được thảnh thơi, người nhẩn nha Nắng lên ba sào chưa tàn mộng Dây, roi bỏ mặc trên sàn nhà.                        oOo Cưỡi trâu về tới quê nhà, Bỏ trâu ta cũng rồi ra an nhàn. Nắng lên mộng vẫn chưa tàn, Dây, roi bỏ mặc trên sàn nhà kia.

8. Both Bull and Self Transcended Whip, rope, person, and Ox - all merge in No Thing. This heaven is so vast, no message can stain it. How may a snowflake exist in a raging fire. Here are the footprints of the Ancestors.	8. Quên Cả Trâu Và Người Trâu, thừng, roi với thân ta, Cùng hoà vào cõi gọi là hư không. Thiên đường rộng lớn vô cùng, Không gì có thể ghi từng dấu dơ. Tuyết có trong lửa bao giờ,  Lần đi theo dấu chân xưa về nguồn.
⑧ 人牛俱忘 鞭索人牛盡屬空。 碧天遼闊信難通。 紅爐焰上爭容雪。 到此方能合祖宗。 8. Nhân ngưu câu vong Tiên sách nhân ngưu tận thuộc không Bích thiên liêu khoát tín nan thông Hồng lô diệm thượng tranh dung tuyết Đáo thử phương năng hợp tổ tông	8. Người, Trâu Cùng Quên Người, trâu, roi, gậy cả đều không Trời cao bát ngát nghĩa chẳng thông Tuyết sao đọng được trên lò lửa Đến đây mới hợp với tổ tông.                        oOo Người, trâu, roi, gậy đều không, Trời xanh bát ngát tin thông được nào. Lửa hồng tuyết đọng được sao, Đến đây mới được hợp vào tổ tông.

9. Reaching the Source Too many steps have been taken returning to the root and the source. Better to have been blind and deaf from the beginning! Dwelling in one's true abode, unconcerned with and without - The river flows tranquilly on and the flowers are red.	9. Trở Về Nguồn Cội Qua đi muôn vạn bước chân, Loanh quanh rồi cũng quay thân về nguồn. Chi bằng mù điếc còn hơn, Màng chi đến chuyện có, không trên đời. Dòng sông êm nước chảy xuôi, Hoa hồng rực rỡ tươi cười an nhiên.
⑨ 返本還源 返本還源已費功， 爭如直下若盲聾。 庵中不見庵前物， 水自茫茫花自紅。 9. Phản bản hoàn nguyên Phản bản hoàn nguyên dĩ phí công Tranh như trực hạ nhược manh lung Am trung bất kiến am tiền vật Thuỷ tự mang mang hoa tự hồng	9. Trở Về Nguồn Cội Trở về nguồn cội thật hoài công Sánh như là kẻ bị mù, câm Trong am chẳng thấy gì đằng trước Nước vẫn chảy xuôi, hoa vẫn hồng.                        oOo Trở về nguồn cội hoài công, Chẳng bằng những kẻ vừa câm vừa mù. Trong am thấy được ngoài ư, Mênh mông nước chảy hoa đua sắc hồng.

10. Return to Society Barefooted and naked of breast, I mingle with the people of the world. My clothes are ragged and dust-laden, and I am ever blissful. I use no magic to extend my life; Now, before me, the dead trees become alive.	10. Trở Về Với Xã Hội Chân trần và ngực cũng trần, Ta hoà nhập với người trần thế gian. Quần áo rách rưới chẳng màng, Không cần cuộc sống trần gian kéo dài. Bước đi từng bước thảnh thơi, Cây khô bừng tỉnh mỉm cười cùng ta.
⑩ 入廛垂手 露胸跣足入鄽來， 抹土涂灰笑滿腮。 不用神仙真秘訣， 直教枯木放花開。 10. Nhập triền thuỳ thủ Lộ hung tiển túc nhập triền lai Mạt thổ đồ khôi tiếu mãn tai Bất dụng thần tiên chân bí quyết Trực giáo khô mộc phóng hoa khai	10. Buông Tay Vào Chợ Ngực trần chân đất bước vào đời Chẳng quản đất bùn an nhiên cười Chẳng cần thần tiên cùng bí quyết Dạy cho cây chết nở hoa tươi. oOo Ngực trần chân đất vào đời, Đất bùn bụi bặm vẫn cười an nhiên. Chẳng cần bí quyết thần tiên, Dạy cho cây chết cũng liền nở hoa.

Bùi Phạm Thành

Ngày 14 Tháng 2 Năm 2021

(Ngày 3 Tháng 1 Năm Tân Sửu)

Phụ bản

Những bộ Tranh Chăn Trâu của các hoạ sĩ khác.