101 Truyện Thiền: 2. Tìm Thấy Kim Cương Trên Đường Bùn

Thiền sư Gudo là thầy của Thiên hoàng. Dù vậy, ngài thường đi khắp nơi một mình như là một hành khất lang thang. Ngày nọ trên đường đến Edo, trung tâm văn hóa chính trị của Nhật thời đó, Gudo đến một làng nhỏ tên Takenada. Trời đã tối và mưa rất lớn. Gudo ướt sũng cả người. Đôi dép rơm của ngài đã rã nát. Đến một căn nhà ở một nông trại gần làng ngài thấy có bốn năm đôi dép trên cửa sổ và quyết định mua một đôi.

Người đàn bà chủ nà mang dép ra cho ngài, và khi thấy ngài ướt sũng, bèn mời ngài vào nhà tạm trú qua đêm. Gudo cám ơn và nhận lời. Ngài vào nhà, tụng một bài kinh trước bàn thờ gia đình. Sau đó ngài được giới thiệu đến mẹ và các con của bà ta. Thấy cả nhà có vẻ buồn bã, Gudo hỏi có chuyện gì không ổn.

Người đàn bà nói: “Chồng con là người mê cờ bạc và say sưa, khi anh ấy thắng, anh uống say và trở nên dữ dằn. Khi thua, anh vay tiền của người khác. Đôi khi say quá mức, anh không về nhà luôn. Con không biết phải làm sao bây giờ?”

“Tôi sẽ giúp anh ấy,” Gudo nói. “Tôi có tiền đây. Chị hãy mua dùm tôi một bình rượu lớn và ít đồ ăn ngon. Xong rồi chị có thể đi nghỉ. Tôi sẽ thiền định trước bàn thờ.”

Khi anh chồng về nhà lúc nửa đêm, say mèm, anh rống: "Bà đâu rồi, tôi đã về nhà rồi. Có gì cho tôi ăn không?”

“Tôi có chút ít cho anh,” Gudo nói. “Tôi bị kẹt mưa và vợ anh rất tử tế, mời tôi ở lại đây qua đêm. Để trả ơn, tôi đã mua một ít rượu và cá, mời anh dùng.”

Anh chồng thích chí. Uống một hơi hết hũ rượu rồi nằm lăn xuống sàn. Gudo ngồi thiền cạnh anh ta.

Đến sáng, anh chồng thức dậy và quên mất mọi sự đêm hôm trước. Thấy Gudo dang ngồi thiền, anh ta hỏi  “Ông là ai? Ông ở đâu tới đây?”.

Thiền sư trả lời “Tôi là Gudo ở Kyoto và tôi đang trên đường đến Edo.”

Anh chồng cảm thấy rất xấu hổ. Anh lính quýnh xin lỗi vị thầy của Thiên hoàng.

Gudo mỉm cười, “Mọi sự trên đời đều vô thường,” ngài giải thích. “Cuộc đời rất ngắn. Nếu anh cứ tiếp tục đánh bạc và say sưa, anh sẽ chẳng còn tí thời gian nào để làm được việc gì khác, và anh sẽ làm gia đình anh đau khổ thêm nữa.”

Người chồng bỗng bừng tỉnh như vừa qua một giấc mơ. “Thầy nói rất phải,” anh nói. “Làm sao con có thể trả ơn thầy cho những lời dạy tuyệt diệu này! Hãy để con tiễn thầy đi một đoạn và mang đồ cho thầy.”

“Được, nếu anh muốn vậy,” Gudo đồng ý ‎.

Hai người ra đi. Được ba dặm, Gudo bảo anh chồng đi về. “Cho con đưa thầy thêm năm dặm nữa thôi, thưa thầy” anh kèo nài. Và họ đi tiếp.

Sau năm dặm, Gudo đề nghị “Anh về được rồi.”

Anh chồng nài nỉ “Xin thầy thêm mười dặm nữa".

Qua mười dặm, Gudo nói “Đủ rồi, anh hãy về đi.”

Khi đó anh chồng tuyên bố “Con sẽ theo thầy cả đời.”

Nhiều thiền sư Nhật ngày nay phát sinh từ dòng của một thiền sư nổi tiếng kế vị Gudo. Đó là thiền sư Mu-nan, người đàn ông không bao giờ quay lại.

---

Finding a Diamond on a Muddy Road

Gudo was the emperor’s teacher of his time. Nevertheless, he used to travel alone as a wandering mendicant. Once when he was on his way to Edo, the cultural and political center of the shogunate, he approached a little village named Takenaka. It was evening and a heavy rain was falling. Gudo was thoroughly wet. His straw sandals were in pieces. At a farmhouse near the village he noticed four or five pairs of sandals in the window and decided to buy some dry ones.

The woman who offered him the sandals, seeing how wet he was, invited him in to remain for the night at her home. Gudo accepted, thanking her. He entered and recited a sutra before the family shrine. He then was introduced to the woman’s mother, and to her children. Observing that the entire family was depressed, Gudo asked what was wrong.

“My husband is a gambler and a drunkard,” the housewife told him. “When he happens to win he drinks and becomes abusive. When he loses he borrows money from others. Sometimes when he becomes thoroughly drunk he does not come home at all. What can I do?”

“I will help him,” said Gudo. “Here is some money. Get me a gallon of fine wine and something good to eat. Then you may retire. I will meditate before the shrine.”

When the man of the house returned about midnight, quite drunk, he bellowed: “Hey, wife, I am home. Have you something for me to eat?”

“I have something for you,” said Gudo. “I happened to get caught in the rain and your wife kindly asked me to remain here for the night. In return I have bought some wine and fish, so you might as well have them.”

The man was delighted. He drank the wine at once and laid himself down on the floor. Gudo sat in meditation beside him.

In the morning when the husband awoke he had forgotten about the previous night. “Who are you? Where do you come from?” he asked Gudo, who still was meditating.

“I am Gudo of Kyoto and I am going on to Edo,” replied the Zen master.

The man was utterly ashamed. He apologized profusely to the teacher of his emperor.

Gudo smiled. “Everything in this life is impermanent,” he explained. “Life is very brief. If you keep on gambling and drinking, you will have no time left to accomplish anything else, and you will cause your family to suffer too.”

The perception of the husband awoke as if from a dream. “You are right,” he declared. “How can I ever repay you for this wonderful teaching! Let me see you off and carry your things a little way.”

“If you wish,” assented Gudo.

The two started out. After they had gone three miles Gudo told him to return. “Just another five miles,” he begged Gudo. They continued on.

“You may return now,” suggested Gudo.

“After another ten miles,” the man replied.

“Return now,” said Gudo, when the ten miles had been passed.

“I am going to follow you all the rest of my life,” declared the man.

Modern Zen teachers in Japan spring from the lineage of a famous master who was the successor of Gudo. His name was Mu-nan, the man who never turned back.

---

Tìm Thấy Kim Cương Trên Đường Bùn

Vị thiền sư Gudo
Là thầy của Thiên Hoàng
Nhưng sống như hành khất
Vẫn thường đi lang thang.

Một hôm gặp trời mưa
Đôi dép rơm rã nát
Đến một nông trại kia
Tìm mua đôi dép khác.

Người đàn bà chủ nhà
Đưa dép, chắp tay thưa:
“Mời ngài vào tạm trú
Để cho qua cơn mưa.”

Thầy bước vào trong nhà
Thấy ai cũng u buồn
Thầy mới lên tiếng hỏi
Cho rõ ra nguồn cơn.

Để cho thầy rõ chuyện
Người đàn bà xin thưa
Có người chồng quá tệ
Cờ bạc và say sưa.

Thầy bảo thầy sẽ giúp
Bày cơm, rượu sa-kê
Thầy ngồi thiền chờ đợi
Anh chồng kia trở về.

Nửa đêm anh chồng về
Đói bụng và say mèm
Ăn uống xong nằm ngủ
Một mạch qua hết đêm.

Sáng giật mình thức dậy
Nhận ra vị thiền sư
Anh lính quýnh xin lỗi
Vì tánh xấu tật hư.

Thiền sư mở lời khuyên:
“Mọi sự đều vô thường
Cứ say sưa cờ bạc
Làm khổ lây người thương.”

Người chồng chợt thức tỉnh
Hiểu được lẽ vô thường
Cúi xin thầy cho phép
Tiễn thầy một đoạn đường.

Đi đã được ba dặm
Thầy khuyên anh trở về
Anh xin thầy đi tiếp
Vì chưa muốn quay về.

Năm dặm rồi mười dặm
Theo thầy không muốn rời
Thế rồi anh tâm nguyện
Sẽ theo thầy cả đời.

Đây là câu chuyện thiền
Lưu truyền trong dân gian
Người không quay trở lại
Là thiền sư Mu-nan.

             oOo

Theo chân người giác ngộ
Thì hiểu được cảnh giới
Theo con đường chính đạo
Là theo cả một đời.

Bùi Phạm Thành
(Ngày 14 tháng 6, 2019)